Kan natuurfotografie ook iets over de mens daar achter zeggen? Ja!

Je hebt mensen die weken in een schuilhut zitten en dan krijgen ze nog een k**-foto, een havik die nog kijkt alsof hij poepen moet. Wat dat betreft is het bij dieren als bij mensen. Dieren kunnen ook kijken alsof ze voor de foto nog niet klaar zijn. Wanneer je dan toch afdrukt en tevreden bent, heb je geen ‘idee’ van wat je wilt laten zien.

Dat zegt ook iets over je, vooral in het onuitgesprokene. Een foto delen met je vrienden van een dier, dat ergens maar wat zit te zitten dier te zijn. Terwijl je heimelijk liever naakte jonge meiden op de foto zet. Nou, dan is een hijgend hert der jacht ontkomen bij ochtendlicht – de dertiende in het dozijn- een goede tweede….

Heb je domweg geen zin om voor een k**-foto zo lang in een schuilhut te zitten, maar wel de juiste connecties: dan kun je met valkeniers op stap, en dan kun je de mooiste roofvogel-portretten schieten. De bovenstaande beschouw ik als 1 van de meest geslaagde, die precies het gevoel verbeeldt dat je over wilt brengen.

De Dood in levende lijve.

Uiteindelijk schoot ook Frans Lanting zijn beroemde ‘Oog in Oog’-portret van een Poema in de dierentuin van Belize. Waar het om draait is dat er een balans is in kleur en uitdrukking, dat de foto een stemming ademt. Hier was de achtergrond-kleur gelijk aan de streep-tekening van de havik zelf.

En die achtergrond maakt de foto.

Haar uitdrukking is zowel dromerig als dodelijk. En dat is ook de charme van de havik: Het contrast in stemmingen tussen demonisch bezeten killer, en piepende gemoedelijke kip die haar veren tevreden kan poetsen.

Ze verbeeldt een persoonlijk verlangen: de kloof overbruggen tussen droom en werkelijkheid, alsof je de armen kunt uitslaan en vliegen als een valk. Waar je nu aan de aarde gekluisterd bent, je beperkingen als mens.

In die veranderlijke stemming van de havik die plots om kan slaan, zie je daarnaast iets van vrouwen terug, die ook latent borderline kunnen zijn, niet helemaal toerekeningsvatbaar… Dat je tevergeefs een redelijke grond zoekt om gedrag te verklaren, terwijl dat juist de kern is: die rede is er niet. Het is gevoel, instinct, of gewoon wat men een Shit-test noemt.

Can you handle my shit.

Ze heeft iets ongrijpbaars, de havik- die naar het werkwoord grijpen/ hebben is vernoemd, van het Duitse werkwoord Haber, Habicht heet ze in het Germaans.

Zo waaide de wind in haar veren, terwijl ze vanaf de uitkijk gluurde naar beweging van eventuele konijntjes. Om een portret als de bovenste foto voor elkaar te krijgen in een wild-situatie, dan moet je aas uitleggen of zo. En dan krijg je- andermans resultaten overziend- een ‘boos kijkende kip die op een dood dier zit te plukken’-foto.

Niet mijn kopje thee, datgene waar je naar op zoek bent…

De beste fotografen op dit terrein zijn overigens Nick Dunlop en Robert Palmer (in Tsjechië ontmoet): die maken geniale foto’s van vliegende roofvogels in actie MET artistieke kwaliteit. Dan voel ik me zo’n amateur, wil je de camera weggooien….Mijn foto’s blijven situatie-schetsen en sfeerbeelden. Belangrijk mentor is trouwens Martijn de Jonge, zijn journalistieke benadering van natuur.

Kijk, op 500 meter van huis broedt een havik en die kun je er dan zo op krijgen, terwijl ze je van het nest aangluurt:

..dan heb je nog geen artistieke foto maar een ‘kijk zo leeft hij in het wild’-impressie. Zo kun je ze als voorbijganger zonder uitrusting in het echt zien, die close-ups zijn artefacten van telelens-fotografie.

Daarnaast is ook niet iedere havik even mooi, net als bij mensen, al moet je natuurlijk de kracht van innerlijke schoonheid niet verwaarlozen.

Zie deze havik bijvoorbeeld hieronder. Die is iets ouder, wat je aan de rodere ogen ziet. Maar met de uitstraling van een gemeente-ambtenaar die op de klok ziet dat het 16:45 is, tijd om zijn broodbakje in de heuptas te doen en naar moeder thuis te gaan.

Bijna als een kip. Maar je kunt ze ook als een bijna monsterlijke demon op de plaat krijgen. Zoals deze havik van Robert Musters die een konijnenpootje doorslikt, haar oogvlies knipperend om zich te beschermen. Death Incarnate.

..of als een totale killer, die bijna wezenloos en routine-matig het laatste leven knijpt uit de hoofdrol-speler van Watership Down.

…Je kunt van haviken ook zo’n klassiek roofvogel-portret maken, met een arrogante trots:

…maar ook portretten als van een dagblad- journalist die doet alsof hij verstand van energie-politiek heeft….

Goede collega, de ecoloog Edo van Uchelen doet met zijn Centrum voor Natuurfotografie met Bart Siebelink wel een artistieke duit in het zakje, binnen de grenzen van het genre ‘kijk hoe mooi de natuur is’.

Maar teveel natuurfotografie heeft een wat slaapverwekkende en on-artistieke insteek. Omdat dieren er opstaan binnen de mogelijkheden die de fotograaf met engelengeduld voor elkaar kreeg: op veel te grote afstand met veel te grote telelens in een schuilhut.

Men wil beslist ‘het natuurlijke dier in zijn natuurlijke omgeving’ tonen ‘zonder verstoring’. Een opvatting die meer filosofisch (JJ Rouseau) is en Romantisch dan biologisch: met de bril van Darwin op, die bebaarde 19de eeuwse racist en seksist, de Abraham van de Biologie.

Zulke ‘Oh kijk de harmonie van de natuur’-fotografie drukt ook een opvatting uit van de natuurfotograaf.

Die opvatting is vaak verwant met de belangen van fondsenwervende bedrijven (Vogelbescherming BV, Fondsenbescherming) en hun Girodieren, Rode Lijsters: van ‘kwetsbare dieren’ die 1 of andere bijzondere en onmisbare rol in een ‘ecosysteem’ zouden vervullen, dat ‘ineen stort’ wanneer ze geen subsidie krijgen.

De natuur als statische en complete postzegel-verzameling, spaar ze allemaal, doneer, wordt lid. Door de verwantschap met ouderwetse natuurbescherming en Bureaucratisch-Academische biodiversiteit-lobby, ademt veel natuurfotografie de sfeer van ‘de wonderen der natuurzzzzzzzzz’, met een rukkers-muziekje er onder en zo’n eerbiedige commentaar-stem: die begint dan te moraliseren, het is weer 5 voor 12….zzzzzzz

In plaats van dat veel dieren adaptieve opportunisten zijn, die door andere dieren node gemist kunnen worden. De een zijn dood…..

De prooi van haviken (meest vogels, vooral duiven) zou in haar vleugels klappen als hij er niet meer was.

Het beeld dat wij van veel dieren hebben over hoe ze ‘horen’ te leven is vaak gebaseerd op een beperkt historisch besef.

Zie bijvoorbeeld hierboven deze buizerd, qua grootte vergelijkbaar met de havik. Dat is dus de vogel die jij het meeste ziet, niet de havik die meer verscholen leeft. Nog een verschil: de buizerd miauwt, terwijl de havik keft. Ze leven dan ook als kat en hond, een havik kan af en toe een buizerd kelen en opeten.

Zo kan de buizerd een onbewaakt havik-nest van kroost beroven. Wraak.

Die buizerd ‘hoorde’ in bossen in het oosten van het land te leven, zo stond in vogelgidsen van de jaren ’80. Maar nu broedt hij zelfs in het kale weiland op de grond. Zolang ze niet kapot geschoten worden, zoals vroeger gewoon was (en in Friesland nu ‘gedoogd’, dat noemen ze ‘predatiebeheer’), dan kunnen veel roofdieren op veel meer plaatsen voorkomen dan we historisch gewend waren.

Omdat ze daar dankzij vervolging door jagers, boeren, burgers waren kortgehouden, (zie bv Proefschrift Jan de Rijk 2015 Vrije Universiteit) Vroeger was alles niet beter voor natuur.

Zie ook de steenmarter die zijn opmars van Zuid-Oost naar West Nederland maakte, en afgelopen week in mijn tuin 1 van de kippen de kop af beet. In mijn jeugd was die steenmarter een zeldzaamheid van Limburgse vakwerk-boerenhoven, waar natuurfilmers (Jo Erkelens en Maurice Nijsten) met zachte G vol verwondering over spraken.

En daarom kiezen we op Interessante Tijden dus: Natuurlijke Historie in plaats van ‘ecologie’. Achterhaalde Systeem- Ecologie van het kaliber Olff/Piersma wekt de suggestie dat je zonder de historische context ‘relaties’ van dieren kunt verklaren en zelfs ‘complete voedselwebben’ kunt maken. Een natuur die ‘af’ is en ‘optimaal’.

Wanneer je een ambtenaar gewapend met wat RUG-biologen-rapportjes- de volmaakte kennis van ‘het systeem’- maar macht van totalitaire proporties geeft.

In die achterhaalde opvatting geeft de maximaal waargenomen historische populatie een indicatie van hoe de natuur ‘hoort’ te zijn, zoals zij ‘ooit’ was. Terwijl die waarneming ook maar moment-opname is.

Komen we terug bij de havik van de portretfoto: zie wat ik bedoel. Nu staat ze er wel helemaal op, maar er gaat geen spanning vanuit:

Ze kijkt bijna als een kip, niet als de killer die je wilt zien.  Alsof je een bere-lekker wijf fotografeert terwijl ze net op de WC zit te kleien, grijpend naar de closet-rol, wel tieten en billen maar in de-rotiserende context. Of een vrouw in wielrenners-kleding.

Terwijl de Ambtenaar-havik eenmaal op jacht ook best wat meer kwiek kan kijken, alsof hij net hoort dat hij nog meer vakantie-dagen mag opnemen, maar minder dan hij had gehoopt:

…maar wat je al wel ziet, de havik, is de mooiste struikrover die we in Nederland hebben. Moet je die klauwen ook zien, waar ze een konijn en zelfs zware haas mee kan doodknijpen.

…daarom reageren kraaien ook anders op een havik dan op een buizerd, die logge paaltje-zitters met temperament van een uitkering-trekker, die dus ‘miauw’ roepen in plaats van keffen. De meest algemene roofvogel die je nu overal in het boerenland ziet :

Die WW-roofvogels plagen ze steeds, daar voeren kraaien schijn-aanvallen op uit, gewoon voor de pesterij.

Maar zien kraaien een havik, dan hoor je kerrrrrrrrrrrrr. 

…met recht zijn ze dan op hun hoede… Want de havik verscheurt ze levend, en zo’n dood zal vast geen pretje zijn. Kijk maar:

…als het goed is snap je nu ook waarom de Naturalistische Drogreden van JJ Rouseau– basis onder alle milieuclubs- niet geldig is.

Dat ‘natuurlijk’ gelijk staat aan ‘goed’, zijnde ‘het wenselijke voor mensen’. Je kunt uit de natuur geen menselijke ethiek afleiden. De natuur ‘is’ maar zegt niet beslist hoe het ‘zou moeten’, een oordeel. Zo hebben mensen ook een eigen ‘natuur’, maar niet al het ‘al te menselijke‘ is even wenselijk.

Het was vroeger ook heel ‘natuurlijk’ dat mensen bij bosjes stierven aan de meest enge ziektes- bacteriële en parasitaire biodiversiteit-, die we nu via medische wetenschap tijdelijk de baas zijn. Dat bedwingen van de natuur zou je ‘vooruitgang’ kunnen noemen: gemeten aan de afname van menselijk leed.

Aan de andere kant: je kunt de natuur- inclusief die van mensen- ook leren respecteren, in hun eigenwaarde laten.

Mens en dier zijn zoals ze zijn, er zijn grenzen aan plooibaarheid volgens je eigen persoonlijke ‘idealen’ over ‘de vooruitgang’, je beperkte begrip van de dingen gemotiveerd door menselijke verlangens om ‘greep’ te krijgen op de dingen, iets te beheersen, vaak uit angst voor De Dood..

Zoals je een havik ook niet kunt dwingen te doen wat je wilt, dat je haar natuur niet respecteert.  Daar komt meestal nog meer ellende van. En meer ellende is meestal geen vooruitgang.