In dit zaterdagse archiefverhaal mijn publicatie voor voedselblad Vork in februari 2015 over ‘de intrinsieke waarde van dieren.’ Voor dit verhaal slachtte ik een stel in Ee aangeschafte Brahma-vleeskippen, gemotiveerd door veganist- filosoof Jonathan Safran Foer zijn boek ‘Dieren eten.’ Omdat je geen vleeseter kunt zijn, wanneer je zelf niet het hele maal kunt klaarmaken.

Het nogal academisch klinkende begrip ‘intrinsieke waarde’ van dieren gaat in de bureaucratische praktijk niet om de dieren, maar om het domesticeren van mensen door andere mensen met ‘het dier’ als stok om mee te slaan. Wanneer ‘natuurlijk gedrag’ gelijk aan ‘goed’ zou staan, kun je uit naam van ‘natuurlijkheid’ net zo goed de actiegroep ‘Varkens op je brood’ oprichten. Iets moet sterven in de natuur zodat het andere kan leven. 

Postcode Loterij-sentiment
„Nu zijn ze normaal, net als wij.” Zo eindigt de satirische tekenfilm South Park, wanneer Japanse walvisslachters gaan leven naar de mores van Sea Shepherd-activisten die zich tegen walvisjacht keren. Ze stoppen met het slachten van walvissen en gaan zich met samoerai-zwaarden uitleven op koeien, varkens en kippen, het dierlijke stapelvoedsel van de Westerling.

Sea Shepherd kreeg onlangs 900.000 euro van de Postcodeloterij, om walvisjagers te terroriseren.

Als er in de praktijk al een ‘intrinsieke waarde’ van ‘de’ dieren bestaat, dan lijkt die in de praktijk hoogst gekleurd en niet gespeend van tegenstrijdigheid. Terwijl rond de kerst wild zwijn bij Lidl de winkel uit vliegt, schaft staatssecre- taris Sharon Dijksma de vrije jacht op wild waarschijnlijk af in de nieuwe Wet natuurbescherming. Terwijl de zwarte rat sinds 2007 op de Rode Lijst voor bedreig-de zoogdieren staat, wordt hij bestreden wanneer hij zich vestigt op plekken die wij ongewenst vinden.

Er is dus gewenste en ongewenste biodiversiteit, en ‘meer biodiversiteit’ is dus niet beslist beter. Je bestrijdt de groei van virussen en bacterien op mensen immers ook, dat heet medische wetenschap. En je maakt je huis ook schoon, zodat je de populatie zilvervisjes, kakkerlakken en stofmijt indamt.

Hypocrisie is de smeerolie van het sociale verkeer. Wat steekt, is de willekeur om een abstractie als intrinsieke waarde te gebruiken om andersdenkenden te betuttelen. De betuttelaars kunnen op basis van emotie en met miljoenen euro’s campagnegelden van de Postcodeloterij een vermeend ‘dierwelzijn’ verabsoluteren boven alle andere belangen.

Intrinsieke waarde van mensen in verdrukking
Boeren, vee-houders, vissers en jagers, die handelen op basis van informatie uit de praktijk, krijgen daarvoor de nog steeds uitdijen de rekening gepresenteerd. Je kan het ook omkeren: door het aanhoudende campagnegeweld komt de intrinsieke waarde van mensen steeds meer in gevaar. Dat wil zeggen hun vrijheid om zelf de vele belangen af te wegen en keuzes te maken in de omgang met dieren. Misschien wordt het tijd voor een ‘Beter Leven’-ster voor voedselproducenten, die zegt: ‘De producent is niet benadeeld en staat volledig achter zijn product.’

De filosofen Josef Keulartz en Jac Swart gaven in 2009 als definitie van intrin- sieke waarde ‘dat dieren een eigen, zelfstandige waarde hebben. Los van de gebruikswaarde die de mens er aan toekent’. Een waarde dus die los staat van het nut voor ons. Die moet dus objectief vast te stellen zijn, anders is het een cirkelredenering. Kan dat? Om dat te achterhalen, heb ik een experiment uitgevoerd rond de vraag of de intrinsie- ke waarde opweegt tegen het recht om als individu een leven van een dier te nemen. Dat lijkt me toch wel de grootste inbreuk op een intrinsieke waarde die je kunt doen.

Ter voorbereiding heb ik eerst Eating Animals van Jonathan Safran Foer gelezen. Daarin probeert hij de lezer te overtuigen van de barbaarsheid van het eten van vlees met alle argumenten die erbij horen en die we kennen van Wakker Dier en verwante politici. Koeien waarvan een op tien levend wordt gevild, omdat het schietmasker een statistische faalfactor heeft.

Kippenvlees dat met water aan volume moet winnen voor de verkoop en de mentale afstomping van mensen in slachthuizen. Volgens de schrijver-filosoof zijn er maar twee opties: stoppen met vlees eten of jezelf afsluiten voor de realiteit.

Betere Dood-sterren
De vraag die ik met mijn experiment wil beantwoorden is, of dat werkelijk zo is en of er geen andere opties zijn. Als proef op de som heb ik vleeskippen aangeschaft, Brahma’s, en opgefokt tot slachtgewicht. De kip is als instapmodel voor doorleefde carnivorie het eenvoudigst te houden. Ik heb ze namen gegeven, waarmee ik ze een intrinsieke waarde heb verleend als individu. Bovendien was ik maanden- lang getuige van hun gedrag en individualiteit.

Zijn ze op gewicht, dan volgt de grote dag. Bij aarzeling met het mes wint Safran Foer, je bent geen ware vleeseter die als consequentie de dood van een ander dier onder ogen wilt zien. Je ontzegt jezelf het recht om stilzwij- gend met die praktijk in te stemmen en veroordeelt jezelf tot een vegetarische of zelfs veganistische leefwijze.

Maak je daarentegen een doorleefde keuze om zelf te slachten en de dood van het dier onder ogen te zien, dan is dat de uiting van een menselijke waarde. Het is een carnivoor antwoord op de uitdaging van Safran Foer: een ‘derde’ weg, waarbij je zelf kiest hoe je als individu met dieren omgaat.

Die intrinsieke waarde van de mens om zelf te kiezen, acht ik hoger dan het gebruik van een vaag begrip als intrinsieke waarde van het dier als moreel uitgangspunt om mij voor te schrijven hoe ik mijn dieren moet behandelen. Het vlees van de door mezelf opgefokte dieren smaakte goed. Met ‘intrinsieke waarde’ van dieren krijg je dus een wereldbeeld opgedrongen, dat in tegenspraak is met het christelijke wereldbeeld.

De mens mag ‘heersen’ over het geschapene. Er is een hierarchie in de creatie, waar de mens bovenaan staat, en daarboven weer God en de Engelen. Bij dieractivisten bestaat die hierarchie niet. Het zijn meestal linkse mensen, die ‘gelijkheid’ (nivellering) nastreven. Alles met de grond gelijk.

Betuttel-industrie
Tot zover het experiment. De vraag is wat betuttelaars van de Dierenbescherming het recht geeft om hun ‘Beter Leven’-ster dwingend aan de markt op te leggen. Daarmee beperken ze immers de keuze- ruimte van producenten met eigen op- vattingen en inzichten over het omgaan met dieren.

Er zijn ook varkensboeren die hun tevreden klanten bedienen zonder zo’n ster, maar met een doordachte eigen visie, zoals de boeren van Friberne. Zij maken voor hun product – het kruidenvarken – veel meer afwegingen dan de simplistische hokruimte. Zo proberen ze controle over de slacht- en handels- keten te krijgen om via stressvrije slacht een betere kwaliteit vlees te kunnen leveren. Herleidbare kwaliteit van het product is ook een waarde, die je in hun geval zou moeten honoreren met een ‘Betere dood’-ster.

Een ander voorbeeld zijn de Gebroeders De Wolf, twee enthousiastelingen met een delicatessenwinkel in Amsterdam. Zij verwerken ganzenvlees uit de jacht, dat ze zelf met hun geweer oogsten, omdat ze graag willen weten waar ons eten vandaan komt. Duidelijk over de herkomst van vlees is een waarde die zij hoger achten dan het gejammer over wel of geen ‘plezierjacht’.

Wat geeft betuttelaars op afstand het recht om hen deze keuzeruimte te ontnemen, zoals Kamerleden Lutz Jacobi (PvdA), Stientje van Veldhoven (D66) en Rick Grashoff (GroenLinks) willen?

Zo nodigde ik ook professionele activisten tegen ‘bodemberoerende visserij’ uit om mee te varen op een garnalenboot. Met echte levende vissers, zonder academi- sche opleiding, maar wel met veertig jaar ervaring op zee. De academici van de Waddenvereniging gelden als zijnde ‘deskundigen’ op het gebied van visserij, maar waren nog nooit op een vissers- schip geweest. Ze hielden voor het eerst in hun leven een net vast, zagen voor het eerst een vangst garnalen.

Wat geeft hen het recht om hun versie van ‘duurzame’ visserij op te dringen aan mensen die al decennia een vers kwaliteitsproduct uit eigen zee halen met praktische kennis van zaken? En met een eigen waardering van diezelfde mariene natuur? Het evenwicht in de markt raakt kortom wel eens zoek tussen producenten van voedsel en de betuttelindustrie. Wat is hier dan ‘het goede doel’ dat loterijgeld verdient?

Met hun papieren moraaldruk op supermarkten tasten campagnebe- drijven zo een intrinsieke waarde aan, namelijk de keuzeruimte van producen- ten. De gevolgen vertalen zich in regis- tratieplichten en lastenverzwaringen. Zo moeten vissers voor het MSC-keurmerk vele tonnen euro’s aan extra lasten be-talen, die je ze als klant liever bespaarde. Bovendien komen ze zo onder het kartel terecht van 1 grote vismultinational, die zoutkamper garnalenbedrijf Heiploeg opkocht.

Het recht op een bedrijfsvoering zonder dubieuze lastendruk is ook een waarde.

Rangordestrijd tot bloedens toe heel natuurlijk
Inmiddels bestaan er plannen om het begrip intrinsieke waarde niet te beperken tot dieren, maar uit te breiden tot de natuur als geheel, door het op te nemen in de nieuwe Wet natuurbescherming. Volgens ecoloog en filosoof Diederik Boomsma lijkt dat meer op een getuigenis van mensen die willen laten zien hoe spiritueel ze zijn.

Via het recht wil men vooruitlopen op een discussie waar de filosofie nog niet uit is. Anders gezegd: wie de meeste mediamacht verovert, kan zo zijn willekeurige interpretatie van intrinsieke waarde aan anderen opleggen. Want laten we wel wezen. De intrinsieke waarde van een dier of van de natuur zelf valt niet objectief vast te stellen. Zelfs de harde kern van academische pleitbezorgers moet zich beroepen op subjectieve menselijke waarden als ‘slim en sociaal’ om de intrinsieke waarde van dieren te benoemen. ‘Varkens zijn sociaal, vriendelijk en bijzonder slim’, stelt Varkens in Nood op haar website vast.

Maar waarom noemt Varkens in Nood dan niet de rangordestrijd die varkens tot bloedens toe voeren? Of is dat campagne-technisch niet zo handig? Op basis van eigen waarneming zou ik – meer biologisch getrouw – de website van Varkens in Nood openen met: ‘Varkens zijn gericht op eten en dominantie om dat eten als eerste te bemachtigen’. Dat heeft niets met huisvesting of ‘het systeem’ te maken, maar met hun aard.

Afgelopen zomer voerden we scharrelvarkens, die hier op een boerderij in Sint Nicolaasga waren gehuisvest in een open weide. Ondanks de ruimte die ze tot hun beschikking hadden, waren we getuige van de afranseling van het laaggeplaatste varken door de hoger geplaatste. Angstige kreten, ontblote ondertanden die in zijdes worden geplant. Ook dat is zeer ‘natuurlijk’.

Iets moet sterven zodat het ander kan leven, dat is een natuurwet. Daarom kun je even goed lid zijn van de actiegroep ‘Varkens op je brood’, lekkere Serranoham en achterham van de ambachtelijke slager.

Zo blijkt ook de intrinsieke waarde van het dier niet meer dan een gelegen-heidsargument bij een standpunt dat toch al in steen was gebeiteld. Als de discussie over intrinsieke waarde iets positiefs heeft, dan is dat de waarde van menselijkheid. We zien bij dieren– in spiegelbeeld – wat het belang van beschaving is.

Maar laten we vooral ook praktisch zijn. Mijn nieuwe kippen zijn bruine Barnevelder leghennen. Ik heb ze een naam gegeven, waardoor ze een intrinsieke waarde hebben gekregen als individu. Stientje en Marianne heten deze Kamerkakels. Zolang ze in ruil voor bescherming tegen roofdieren, legmeel en etensresten scharreleieren geven, blijven ze buiten de pan, als ‘part of the deal’ .

En dat is mijn eigen beslissing, zolang dat nog is toegestaan.