De (klimaat)aflaten-handel is na 500 jaar terug dankzij de Groene Kerk met Paus Franciscus en zijn Laudato si. Geschiedenis herhaalt zich, dus portretteren we de kanonnen van de Reformatie. Wat leer je van ze?
Vandaag Maarten Luther (1483-1546), beroemd door zijn verzet tegen de aflaten-handel, na de bespreking zaterdag van Johannes Calvijn.
Nadat Maarten Luder in 1517 ‘Het Licht’ zag, veranderde hij zijn achternaam in ‘Luther’, naar het Griekse Eleutherios dat ‘bevrijde’ betekent. En toen brak in heel Europa ook de pleuris uit, een bevrijdingsdrang van oud gezag.
Want Luther was als het ware de aangestoken lont in een intellectueel kruitvat van Academisch leven, dat dankzij het Humanisme en de Renaissance al op ploffen stond.
Met de ingedikte Luther-biografie door theoloog Volker Leppin van de Universiteit van Tubingen, kun je in 1 ochtend jezelf genezen van een gat in je onderwijs. Zelfs ik -als gereformeerd opgegroeid ventje- kreeg niet meer mee dan wat halve anekdotes. En dat dus over de man, die de loop van de Westerse Geschiedenis zo ingrijpend beïnvloedde.
Maar Luther beïnvloedde met zijn individualisme, versus autoriteit, traditie en collectivisme ook de wijze waarop jij en ik nu denken. Dus ontdekken we vandaag de Luther in onszelf.
Sole Gratia: met open handen ontvangen
Eerder bespraken we al de invloed van het Bijbelboek ‘Prediker’ op Luther’s geestelijke ontwikkeling als monnik. ‘Alles is ijdelheid’, het vonkje dat hem het wereldlijk gezag deed relativeren en ‘goede werken’.
De mens kan niets goeds doen, niets op aarde is van blijvende waarde, aldus Prediker, het Bijbelboek dat je letterlijk als Doom Metal-tekst kunt overzetten. Dat je liever dood bent dan zo nog verder leeft, enzovoort…
Daaruit volgt dan ook Luthers geloofs-opvatting van ‘Sole Gratia‘, door genade alleen. Geloof kun je niet bewijzen door zelf-rechtvaardiging: ‘kijk mij eens de voorbeeldige christen zijn’…, Het is je van boven ‘gegeven’. De handen open om te ontvangen in verwachting en overgave.
Het idee van Sola Scriptura, de Bijbel als enige autoriteit is juist afkomstig van Luther zijn maatje Philipp Melanchton, die vanaf 1518 de leerstoelen Grieks en Hebreeuws in Wittenberg ging verzorgen. Door hun nauwe samenwerking raakten beide ideeën verweven.
Dat basis-inzicht dat Luther ‘herontdekte’ van ‘genade’, het is wat moderne spirituele goeroes dan ‘loslaten’ noemen: dat is bepaald geen nieuw of ‘oosters’ idee. Het is (ook) hartstikke Westers, geworteld in de christelijke traditie.
- ‘Uw genade is mij genoeg’
- De handen open, klaar om te ontvangen, in plaats van dat je ze als een vuist balt(Socialisme, PvdA-logo).
Partij van de Antichrist (PvdA)
Een gebalde vuist van verzet tegen God, dat is niet toevallig het symbool van het Socialisme, als tegenpool van de geestelijke houding met open handen. Of het nu Wereldsocialisme is (2030 Agenda) of Nationaal Socialisme. Precies de houding van Satan, de gevallen Engel die zich met gebalde vuist tegen God verzet.
Wanneer je Luther naar het ‘nu’ vertaalt. Socialisme is kiezen om ‘de wereld’ en ‘de ander’ te veranderen, in plaats van jezelf, je eigen houding aan te passen in overgave, genade. Bijbelverhalen zijn al 2000 jaar razend actueel, ze blijven een appel op je doen.
En iedere generatie haalt er weer het zijne uit, zo ook die van Luther.
- Hoe vertaalt ‘Sola Gratia’ zich dan naar de groene kerk?
Bij ‘Het Klimaat’ zou je ook kunnen stellen dat wij niet door CO2-beleid aan de thermostaat van de aarde kunnen draaien. Door hier en daar wat windturbines te planten, of door een ‘Grote Bekering/Transitie’, het met dwang opleggen van een ‘groene’ levensstijl en oordelen over andermans geweten.
We zijn aan de genade van de natuur overgeleverd, en dat dient ons bescheidenheid bij te brengen. Hoeveel van die klimaat-goeroes als Ed Nijpels zijn immers zelf niet de grootste zondaren?
Het ‘loslaten’ geneest dan ook van angst voor allerlei planetaire catastrofes; de eindtijd-verwachting bij de Klima-pocalypse, het is bepaald niet origineel. Ook Luther geloofde al in de spoedige Apocalypse, hij zag in de Paus niemand minder dan Satan zelf aan het werk, de katholieke mis als afgodenverering.
De fysicus Isaac Newton berekende (een eeuw na Luther) de Wederkomst in het jaar 2060. Nou, stel dat Newton ditmaal wel gelijk heeft, wat ga je dan vandaag doen? Precies, zo lekker een speciaal-biertje doppen en genieten van de zon!
Het woord voor iedereen open
De Duitse provincie-jongen Luther werd als ‘Luder’ geboren. Hij klom door zijn uitzonderlijke intelligentie na intreding in de kloosterorde van Wittenberg al snel op tot ‘baas’, onder de Abt Staupitz die hem als talent herkende. Luder’s promotie in 1512 tot doctor in de theologie werd gefinancierd door de lokale keurvorst Frederik de Wijze.
Zonder die keurvorst als geestelijk geinteressseerd wereldlijk gezag, was het met Luther ook later niets geworden.
Frederik de Wijze nam de theoloog later tegen anderen en zichzelf (zijn heftigheid) in bescherming. Toen de Keizer Luther vogelvrij verklaarde (1521) kon Luther undercover met baard op Frederik zijn Wartburg schuilen. En tegelijk die tijd benutten om even het Nieuwe Testament te vertalen in het Duits vanuit Grieks. (de Septuagint)
Luther’s grootste praktische verdienste, is dat hij de Duitsers vervolgens aan een hele Bijbel hielp in een levende volkstaal. Na 10 jaar had hij ook het Oude Testament uit het Hebreeuws vertaald. Zo vormde de Luther-Bijbel het moderne Duits, op de zelfde wijze als dat de Statenbijbel (Dordtse Synode 1618-19) het Nederlands vormde.
Aristoteles uit curriculum, Augustinus er in
Die Abt Staupitz krijgt bij Leppin’s Luther-biografie speciale aandacht. Omdat deze Abt bij Luther zijn geestes-leven vormde. Staupitz veranderde het beeld van Jezus als gezagsdrager en rechter waarvoor je kunt sidderen, naar een liefdevolle Jezus vol ‘genade’.
Zijn Abdij van Wittenberg werd epicentrum van een toen heersende theologische discussie, samen te vatten als ‘Augustinus versus Aristoteles’. De katholieke kerk maakte via Thomas van Aquino eigenlijk de Griekse filosoof Aristoteles- een heiden dus- tot meest gerespecteerde bron in het theologisch en filosofisch curriculum.
De Humanisten waar ook Luder en zijn mentor deel van uitmaakten, die wilden juist terug naar de eerste christelijke bronnen, kerkvaders als Augustinus.
En ze wilden de Bijbel alleen nog in grondtaal lezen, dus Hebreeuws leren enzovoort. ‘Terug naar de bron’, zo was het Humanistische motto. Dat ’terug naar de bron’-denken krijgt dan al snel trekjes van ‘verwerp de traditie’ bij meer opvliegende geesten als Luther.
Terug naar de Bron
Luther gaf de aftrap voor de Reformatie in 1517 door publicatie van de 95 stellingen tegen de Aflatenhandel van de Katholieke Kerk. Het idee dat je met de geldbuidel als het ware je geweten kunt zuiveren. Zoals mensen nu aan een ‘Goed Doel’ ergens ver weg wat geld gireren. Het is van alle tijden.
Die stellingen van Luther en zijn opvolgende geschriften werden dankzij de boekdruk-kunst direct zo’n bestseller. Of in Facebook-termen, ze werden tienduizenden keren gedeeld door iedereen die kon lezen, het ging ‘viraal’.
Zodat Luther al een jaar later- 7 augustus 1518- al werd gesommeerd om bij de Paus in Rome te komen. Om te verklaren, wat hij nu allemaal wel niet had geschreven…
Luther en zijn vriend Philipp Melanchthon wilden dat iedereen in zijn eigen taal (terug naar de Bron, het Humanisme in Luther) de Bijbel zouden lezen, en ‘het Woord’ doet de rest.
De consequentie van Luther’s geestelijk individualisme is al even actueel. Een geestelijk idee houdt ‘de boel bij elkaar’. Daarom is het voor gezagsdragers ook belangrijk dat mensen grosso modo het zelfde denken binnen een geografisch gebied.
Want zodra ze elkaar niet meer geestelijk verstaan, krijg je heftige disputen. Lopen die disputen uit de hand, dan grijpen ze al snel naar de wapens. Ze zien dan de kans om zelf de nieuwe orde-bepaler te worden, en om de mening van de ander de kop in te drukken.
Daarom snap je dus ook de heftige reactie van de Katholieke Kerk op Luther, en op de gezagsdragers die hun geestelijke autoriteit aan die Katholieke Kerk ontleenden. De Keizer ontbood Luther op 21 april 1521 in Worms, om zijn verhaal de volgende dag te doen. Zo belangrijk werd die monnik uit Wittenberg dus gezien.
Denk je eens in, je bent een Duitse provincie-jongen die academisch geschoold werd, je hebt een rappe tong. En je moet dan tegenover de machtigste man van Europa, de Keizer je betoog voeren over abstractie godsdienstige kwesties.
Dat de Keizer je uitnodigt, zegt ook wel iets over de invloed die Luther toen via de toenmalige ‘Social Media’ had verworven: een legende bij leven. De Keizer kon Luther ook niet zomaar oppakken, de ‘roem’ van Luther beschermde hem voorlopig.
Dat de Keizer vervolgens van die nieuwlichterij afwilde als splijtzwam, dat snap je ook wel. Hij had meer aan zijn hoofd. Want in 1525 probeerden de Turken nog Wenen te veroveren, de Islam beukte weer eens aan de poorten van Europa. Dan kun je in de christelijke wereld niet meer verdeeldheid gebruiken.
De Keizer verklaarde Luther dus vogelvrij, de reden wordt hieronder zo duidelijk.
Sole Gratia en Sole Scriptura schiepen de Westerse geest
De belangrijkste erfenis van Luther en zijn maatje Philipp Melanchthon is samengevat dus tweeledig:
- a. het verwerpen van wereldlijk gezag (de Paus) over het menselijk geweten, een anarchistische component met een stukje radicaal individualisme. Dat is het ‘Sole Gratia’-gedeelte, persoonlijke gewetensvrijheid
- b. zij brachten ‘het Woord’ bij alle gewone mensen. Zij vertaalden de Bijbel naar het gewone volk, Je ziet daar al de voorafschaduwing van de ‘volks-verheffing’ waar later ‘De Verlichting’ het patent op zou claimen. Dat is het ‘Sola Scriptura’-gedeelte, het enige gezag dat overblijft is de Bijbel, het woord, de gedachte.
Dat ‘Sola Scriptura’ is meer het idee dat zijn jongere vriend en genie Melanchton formuleerde in zijn proefschrift van 1519. Want waar haal je vervolgens ‘gezag’ vandaan, als je wereldlijk gezag verwerpt over het geweten van het individu: daarop bood Melanchton dus met ‘De Schrift’ een antwoord op.
De Bijbel werd de nieuwe Paus.
De meeste katholieken weten nog steeds maar kwalijk wat in de Bijbel staat. Die werden zoet gehouden met plaatjes en wierook in de kerk, lekker bier drinken. ‘Het Gezag’ dat gestudeerd had hield de Bijbel voor het klootjesvolk gesloten. Terwijl 2 protestanten als Bijbeltijgers elkaar met teksten om de oren kunnen slaan, zodat je al 3 kerksplijtingen voorziet.
Luther en Melanchthon kneedden dus als het ware de moderne Westerse geest. Component a en b kunnen niet zonder elkaar. Want als je vindt dat de academisch geschoolde Paus bij geloofszaken geen beter oordeel kan vellen dan de kruidenier om de hoek die ‘door genade’ is bevangen… dan moet je die kruidenier wel dusdanig opvoeden dat hij weet waar die over praat.
Weg met de smulpapen
Bijbelse educatie moest de buffer zijn, die het kerkelijk gezag zou vervangen. Ook stelden Luther en Melanchthon een geestelijke ‘audit’ in voor pastoors. Het bleek dat veel pastoors in Luther’s tijd zelf maar kwalijk de 10 geboden konden opzeggen. Zoals Luther opmerkte:
Helaas zijn veel pastoors zo goed als ongeschikt en niet gedisciplineerd genoeg om wat te leren, terwijl ze toch allen christenen heten te zijn en het heilige sacrament mogen ontvangen kennen ze noch het Onzevader noch de Tien Geboden en leven ze erop los als een stel zwijnen.
Je zou kunnen stellen, dat de ‘grote schoonmaak’ die Protestanten onder de geestelijkheid hielden, een verwoesting en wraak op de geestelijkheid voorkwamen zoals die bij de Franse Revolutie anderhalve eeuw later door Frankrijk raasde. Het protestantisme had al eerder kerkelijke mis-standen aangepakt, geestelijke macht die als ‘smulpapen’ leefde, de ‘papen’ is het scheldwoord voor katholieken.
Die gebruiken leefden in de Franse Katholieke kerk voort, waar de Reformatie geen vat kreeg.
Radicaal Individualisme versus traditie
Uit de toespraak die Luther voor de Keizer hield in 1521, stamt zijn 2de beroemdste citaat als samentrekking. Die getuigt van een nieuw soort radicaal individualisme, gewetensvrijheid en beroep op menings-vrijheid.
- IK sta hier en kan niet anders.
God heeft Luther de Duitse provincie-pummel belangrijk genoeg gevonden, ja zelfs belangrijker dan de Paus. Radicaal en bijna anarchistisch individualisme en egalitarisme. Een via academische vorming opgeklommen kerel, die even voor de Keizer vertelt dat de Paus gek is. Luther stelde:
Ondanks de paus of de concilies kan ik geloven, daar het vaststaat dat ze vaak gedwaald hebben. (….) dan weet ik me toch overtuigd door de teksten die ik heb aangevoerd en mijn geweten is door het Woord van God gegrepen.
Daarom kan en wil ik niets herroepen, omdat het noch veilig, noch oprecht is om tegen het geweten te handelen. God helpe mij Amen.
De Keizer beriep zich bij zijn oordeel (weg met Luther) de volgende dag juist op de traditie:
Het moet toch zeker zo zijn dat 1 enkele broeder zich vergist, wanneer hij de gehele christenheid, zowel van de afgelopen ruim duizend jaar en meer als die van nu, tegenover zich vindt.
Gewelds-uitbarsting door nieuwe orde
Je zou kunnen stellen dat door ‘ideeën’ als van Luther, ook een vorm van energie wordt overgedragen op mensen, die dan tot ontlading komt. De overgang van de ene (traditie, gezag) op de andere orde (individualisme) die door denken ontstaat, die gaat vervolgens niet zonder een enorme dosis geweld.
Een periode van totale chaos als de oude orde versplinterd raakt, iedereen die eigen kerk meent te kunnen zijn.
Want dat was ook wat gebeurde nadat Luther stierf in 1546. Met het wegvallen van het geestelijk condensatie-punt van de reformatie, ontstond ook een chaos aan opinies van evenzovele mensen die allemaal vonden ‘de beste’ Reformatorische leer te vertegenwoordigen. In 1555 leek het door alle oorlogen al dat de Reformatie op zijn laatste benen liep
Wat ik tot 3 jaar terug ook niet wist, is dat de Duitsers begin 17de eeuw zo hun 30-jarige oorlog kregen, als gevolg van de Reformatie en religieus gemotiveerde kern-splijting..Bij die burgeroorlog werd mogelijk wel 1/3de van de Duitse populatie uitgeroeid.
Maar de strijd ontbrandde al tijdens Luther’s leven.
Luther schakelde in de jaren ’20 al 2 concurrenten uit, zoals Andreas Karlstadt die hun eigen Reformatie-beweging wilden starten. Eigenlijk werd Luther zo even de bisschop, die hij net met geestverwanten uit Duitse gebieds-delen had gebonjourd, iemand die ook over ‘ketterij’ zou oordelen. Zoek de verschillen….
Het slot-citaat uit George Orwell’s Animal Farm dringt zich op. They looked from pig to man, and from man to pig and could not see which was which. De mensen die de macht overnemen, worden als de oude macht.
De Bijbel als doos van Pandora
Luther zijn opstelling bij de Boeren-opstand (1525) die zich door de Reformatie geroepen voelden zich tegen ‘het Gezag’ te verzetten, gaf een deuk in Luther’s imago als ‘Verlichte’. Hij riep in een vlugschrift op om die boeren te wurgen en dood te slaan. (….) Daar heb je de andere kant van ‘Sola Gratia’-Luther, het opvliegende standje met gebalde Socialisten-vuist.
De boeren-opstand werd verpletterd.
Na 1525 was de geestelijke Reformatie al een puur politieke zaak geworden. Andere krachten dan de theoloog namen het stokje over. De heethoofd Luther werd toen op afstand gehouden bij overleg met ‘De Tegenpartij’. Zijn jongere vriend Melanchthon kreeg meer te vertellen als diplomaat.
De vraag is dus, wie er de wijsheid in pacht had: de katholieken of de reformatoren….
Luther zijn latere tegenstrever Desiderius Erasmus van Rotterdam vond de Bijbel een veel te duister boek, waar je het klootjesvolk niet zomaar mee op pad kon sturen. Pas wie er op gestudeerd had en er de hersens voor had, die kon je los vertrouwd met de Bijbel laten stoeien. Zo dacht het katholiek kerkelijk gezag er ook over.
Het lijkt dat Erasmus gelijk had. Want de voor iedereen geopende Bijbel werd een soort Doos van Pandora: een eeuw aan religieus gemotiveerde oorlogen en vele kerk-splijtingen. Als ‘het Gezag’ niet meer bepaalt hoe je de Bijbel uitlegt, dan probeert ieder voor zich ‘het Gezag’ te zijn.
Synode van Dordt was van 13-11-1618 tot 9-5-1619
12 Kor 9—- En Hij heeft tot mij gezegd……Mijn genade is u genoeg…… volgens de Staten Vertaling.
De mens heeft er een handje van om bij zichzelf te beginnen en dan maakt hij er van……..Uw genade is mij genoeg
Mij idee tot nu toe:
Romeinen waren eens de baas over Europa. Dus ze verzonnen een religie: Christendom. Luther vertaalde hun ‘geestelijke bron’, de Bijbel, die op nogal wat drijfzand bleek te berusten, maar daar kwam men later pas achter. Toen hun boek dus vertaald was kon het gecontroleerd worden. En dat vonden sommigen dus NIET leuk. Vandaar dat de Jesuïten een eeuwigdurende strijd aangebonden hebben met die Gereformeerden.
Weet je hoeveel ze er hierom hebben vermoord/laten ombrengen volgens sommige bronnen? Ik zou zeggen lees het boek: de Volledige Geschiedenis der Jesuïten door Th. Griesinger maar eens. (Staat op het Net). Dán begin je een beetje verbanden te zien.
( http://luther1545.org/wp-content/uploads/2016/07/Griesinger-Jesuiten-II-part-2.pdf )
Maar ja. Het hoeft niet, dat lezen. En wie zegt dat het de waarheid is, wat hij schrijft?
Wat een (gewoon) mens eigenlijk zou moeten weten is dat zijn land, zijn grond geroofd is. Hij is dus grondloos en daarom zonder bron van bestaan. Dát is de wortel van de misdaad en het kwaad, het met bloedig geweld geroofd land en goed. Dáárom zitten we nu met die waanzinnige wereld… (Lees ook ‘Oorlogen van J.Cesar.)
Verdwaald, beroofd, ontaard, verweesd, verworden tot volk en burgers, dat zijn de overwonnen gewone mensen. Ze hebben de natuur zelf van ons geroofd. De aarde. Moeder aarde. Met haar water, bronnen, eten, drinken en al haar goeds. Ze is in bloedhanden gevallen. Daarom gaat het zo slecht. Dát is verdomde karma. Wat dus werkelijk bestaat: het lot om bestolen te zijn. Want wat in handen is van idioten, wordt idioot behandeld.
En geen boek, vooral niet één met moord en doodslag erin, biedt soelaas. Wel inzicht in die krengen die voor god wensen te spelen. Maar ja. ‘We’ zijn meestal té behekst door die schooltjes en media van ze. Want dat zijn ‘we’. En de truk is, dat bijna niemand dit begrijpt. Want wie begrijpt zijn eigen geest? Bijna niemand. Mensen dénken zelf te denken, maar hun geest is in de war. Onwetend en verkeerd voorgelicht.