Ook Atheisme kun je in het landschap lezen…

De Familie Rietema in het door Ede Staal bezongen Hoge Land, met kronkeldijk langs oude zeearm, een ‘riet’

Zomaar in het door Ede Staal bezongen Hoge Land van Groningen ligt Ol Weem, de oude begraafplaats van het in de 17de eeuw verzopen Vliedorp bij Houwerzijl. Ik ontmoette er toevallig de Familie Rietema langs de Houwerzijlstervaart- een oude nog kronkelende zeearm die ook een ‘Riet’ is.

Een landschap dat nog een ‘ziel’ heeft, al zijn er tekenen dat die langzaam vervliegt.

Ol Weem onder een branding van wolken, alsof de zee door de lucht klotst, langs de Houwerzijlstervaart, een ‘Riet’, tot vaart vergraven zeearm

Het echtpaar met dochter en aanhang ‘niet van hier’ bezochten hun voorouders van 250 jaar geleden, wiens grafstenen hier liggen.

Onder hen volgens de Historische Kring de doopsgezinde Vermaner Jacob Jans Rietema. Een navolger dus van de hier reeds besproken Menno Simons van Witmarsum.

In de intimiteit van Ol Weem, met boerendoorkijkje

Op Rietema zijn grafsteen zou te lezen staan:

Een Kristen, die Gods naam beleden
In leer en wandel, in zijn zeden,
Legt hier in ’t stof des doods ter neer.
Zijn geest nu zalig ziet den Heer.
In ’t ligt van Zijne Majesteit,
Hij deelt in Jezus Heerlijkheid.
Mattheus 10: 32

Het doperse geloof oogt wat troosteloos en kaal, de voorloper van groene zuurzaamheid.  Terwijl dit Groninger land van de Marne 500 jaar geleden nog katholiek monnikenland was, met tientallen welvarende kloosters op het vruchtbare zeekleiland.

Vlakbij in Warfhuizen blaast Broeder Hugo als enige Kluizenaar van Nederland die katholieke traditie weer leven in. In de Epoque kun je zijn eigen commentaar op het wereldgebeuren lezen, over de noodzaak van stilte voor een gezonde geest en geestesleven.

Nu kon ik dat gebed op de Rietema-grafsteen niet allemaal lezen, de erosie had flink huisgehouden. Voor de Tweede Wereldoorlog graasde het vee gewoon op de begraafplaats. Die lag een eeuw lang in onbruik te verkommeren. De laatste begrafenis vond hier 1863 plaats.

Ik hoop voor Rietema dat Jezus hem in de Hemel leert eens goed door te zakken, niet te zuur. Onze eigen Westerse heilige veranderde immers water in wijn ter verhoging van de feestvreugde. Wanneer het in Israel was, had de Heiland zeker abdijbier gedronken.

Die waren hier niet te vinden, wel bij Zuurdorp

Helaas vond je hier niet van die mooie doodskopjes op de graven. Dat was wel de verwachting omdat graven wel uit die tijd van 1750-1830 stammen toen de meer welvarende families van die uitbundig gebeeldhoude grafzerken maakten met Golgotha ( = schedelplaats)-achtige symboliek.

Dopersen waren ook niet van die beeldhouw-kunstliefhebbers, alles moest even sober.

De huidige bomen, essen, eiken en meidoorns, zijn er pas na de Tweede Wereld Oorlog geplant. Want de bomen werden gekapt voor brandhout. Nu zaagde het Groninger Landschap net oude meidoorns weg omdat ze daar loterijgeld voor kregen.

Dat je meer doorzicht zou moeten krijgen voor de toeristen.

75 jaar oude meidoorns en essen

Een geheimpje in het landschap
Het is te hopen dat ze niet meer Postcode Loterijgeld mogen verbrassen ten koste van die prachtige meidoorns. Want vaak doet dat ‘natuurherstel’ afbreuk aan het bestaande landschap. Zeker nu het hier alweer een jaar of 60 met rust is gelaten, nadat het Groninger Landschapsbeheer de plek voor 1 gulden in handen kreeg.

Dan zie je dat ‘de tijd’ haar eigen werk mocht doen, waar ecologen met herstelplannetjes vooral haast hebben.

Die tijd voegt de 4D-dimensie toe aan de 3D van het landschap. Je ‘ziet’ dat bouwwerk in 4 dimensies op een manier, die je alleen kunt voelen als je er bent. Door je er voor open te stellen, en de geschiedenis in de landschaps-lijnen te lezen. Een lezer van Interessante Tijden uit Ulrum wees me op deze prachtige intieme plek, waar hij als kind al speelde.

Zonder hulp van de lokalo’s had je Ol Weem dus ook niet ontdekt, het is een geheimpje, je zag alleen een ‘bosje’. Juist die bomen om de grafzerken houden zo het ‘geheimnis’ vast dat je verliest wanneer je met bomenkap toeristen al op afstand wilt plezieren.

Het geheimnis door geboomte omsloten

Wat mij brengt bij het centrale thema van Interessante Tijden: dat het woord ‘ecologie’ weer ‘natuurlijke historie’ mag heten. Dat je het landschap van nu met het verleden organisch verbindt. In plaats van iets dat je rationeel uitdoktert om ineens de optimale toekomst af te dwingen, volgens ‘wetenschappelijke’ planning.

Het Groninger Hoge Land krijgt haar ‘ziel’ juist dankzij duizend jaren menselijke historie. Niet door 1 enkele ingreep, waar men met ‘de’ wetenschap in de hand claimde het ideaal ineens te realiseren.

Je ziet nog sporen van een zekere welvaart door de vruchtbare grond, de grote ‘heerden’ van boerenplaatsen met herenboeren en hun arbeiders. Degelijker dan het troosteloze niks rond Lutjegast van Abel Tasman, een streek die armoe ademt.

‘Mien Hoge laan’ van Ede Staal, langs de tot vaart gegroeide oude zeearm, een Riet

Ik poogde dat lijnenspel van het zeekleiland in beeld te brengen, om zo mijn punt te maken. Je ziet de oude zee-armen nog door het land lopen. Met natuurlijke historie geef je ‘de tijd’ en cultuur weer een rechtmatige plek in de natuur. Dat bovenstaande vaart een riet is, een oude zeearm, voegt een extra dimensie toe.

Kerkje Zuurdijk, meer sfeervol worden ze niet geleverd

Die ziel gaat ook uit het landschap, als de menselijke gemeenschappen verdwijnen.

Dat ze niets meer door hun handelen organisch toevoegen maar er enkel op teren. Kerkjes die musea worden of theehuis. De Lezer uit Ulrum sprak al over leegloop. Je houdt dan een stoffig museum over, met een leeg kerkje dat via een stichting om onderhoudsgeld bedelt.

Maar kijk dan hierboven WAT voor kerkje. Je komt binnen en krijgt spontaan zin om te bidden.

Ede Staal, de Groninger Chanssonnier

Ongetwijfeld spelen hier de zelfde trends als elders in het Fries-Groningse land, een leegloop-regio. Vergrootschaligde superboeren houden stand tegen de wereldmarkt en bureaucratie op.

Die superboeren trekken her en der het krekenland strak voor gifgroene raaigras-raceparcours.  Er lijkt geen alternatief, onder druk van het economisme en lastenverzwaring der (milieu)bureaucratie. Dat zie je hier in Friesland ook bij het Middelzee-landschap rond Jorwerd gebeuren.

Of zoals bij Munnekezijl: er komen landopkopers die voor 4000 euro pachtsubsidie per hectare per jaar zonnepanelen uitbaten.

Jaag de ziel uit het land, een streek, en het in eeuwen gegroeide landschap wordt een weerloze prooi voor aaseters. Maar hier in het Hoge Land met haar kronkelende vaarten en het Reitdiep, daar inspireert het nog op veel plaatsen.

Bij het juiste weer vol wolkenluchten, wat een sensatie van ruimte en tijd.

Toen de zee nog relatief vrij spel had, (1656) was Houwerzijl een havenplaatsje. Fliedorp (Ol Weem) is nog onder originele naam te zien

De resten met natuurwaarde vallen dan nogal eens ten prooi aan ecologen en hun Postcode Loterij-maffia, of nog erger: ‘landschaps-convenanten’. De natuur losweken van de omgeving en haar historie, “VERBODEN’-bordje er bij: via 1 administratieve handeling heet een gebied dan plots ‘kwetsbaar broos vaatwerk’.

Zodra systeem-ecologen en hun milieu-maffia aan je landschap dokteren, jagen ze natuurgebruikers als boeren, vissers, bewoners weg als ‘verstoringen’ in ‘het systeem’.

Ze halen de historische lijnen uit de natuur, het verhaal, dat er door generaties mensenhanden in werd geschreven, het is plots een ‘ecosysteem’ geworden. En dan claimen ze dat via ‘natuurlijke processen’ dan een ‘optimum’ zal ontstaan, de geoliede machine van ‘zelfredzame robuuste natuur’. Pitrus-zompie met prozac-oerpaardjes. OERRR.

Zoals dat op Tiengemeten gebeurde door het perfide Natuurmonumenten, lezers kennen ongetwijfeld ontelbaar meer voorbeelden.

Overigens zijn er ook positieve voorbeelden van ecologischer beheer: dat je gekanaliseerde rivieroevers weer iets natuurlijker aanblik geeft, zoals in Overijssel langs de Regge en De Vecht, de Zwolse Amazone. Vis en wildvriendelijker oevers, oogt wat ronder en vriendelijker.

Van het Reitdiep en de vaarten hier is ook de charme dat je ze nog ziet kronkelen in deels natuurlijke vorm. Maar dan getemd, de tanden van hun overstromingsgevaar zijn er uit getrokken.

Hayemaheerd, arbeidershuisjes bij de herenboer

Eco-‘systeem’ maakt natuur tot technocratisch ‘ding’
Waar ik hier op doel is systeem-ecologie als ideologie. Dat je cultuurland via gesubsidieerde toekomstplannetjes losrukt van haar ontstaansgeschiedenis en omgeving. Met name vanaf de jaren ’90 greep het Postcode Loterij-nihilisme wild om zich heen, in concerto met leeglopend platteland en boeren die uit het bestaan werden gedrukt.

Het taalgebruik van bepaalde systeem-ecologen en hun milieuclubjes zegt veel over pretenties. Neem de pretentie die klinkt uit het meer dan 3 milljoen euro kostende prul-onderzoek ‘Waddensleutels‘ van Natuurmonumenten (Quirien Smeele) en hun bevriende subsidie-sprinkhanen van de Rijks Universiteit Groningen.

Dat tweedehands-natuurverkoper Han Olff ‘de sleutel’ tot het ‘systeem’ zou vinden met zijn pupil Tjisse van der Heide, het missende onderdeeltje waardoor de machine naar hun ideaal zou gaan draaien.

Zuurdijk met wolken van de zee

Een gedachtenlijn die het (historisch) onderzoeken waard is: zodra je de levende natuur tot ‘systeem’ bombardeert, zoals Arthur Tansley deed als uitvinder van het woord ‘ecosysteem’ (1935), dan maak je het leven tot een machine.

Iets dat je naar willekeur kunt manipuleren tot eigen ideaal, als je eenmaal de gebruiks-aanwijzing doorziet. Iets zielloos. Ik ken ook geen systeem-ecologen die als mens sympathiek zijn, het zijn zonder uitzondering leugenachtige en hoogmoedige subsidie-zuigers, die geen omzien kennen naar de menselijke gevolgen van hun topdown-fantasieen. (Piersma et al)

Kerktoren Zuurdijk met torenvalk

Dus is die ontzieling tot ‘systeem’ los van de geschiedenis allereerst een morele daad. Namelijk die van het Atheisme, de nihilistische anti-filosofie die De Ziel ontkent. Zo herken je ook direct atheistische architectuur, zielloze op economische levensduur geplande wratten van gebouwen die je leegzuigen: heel rationeel.

Terwijl de Groninger kerkjes al eeuwen als onmisbare bakens in de gras- en akkerzee van het oude boerenland staan.

Slaperdijk, door weg onderbroken. Ooit hield deze de opdringende zee tegen

Taal is dus niet onschuldig, maar verraadt bedoelingen die je soms ook voor jezelf verborgen houdt. Maak van natuur een ‘systeem’ en je doodt de ‘kwaliteit’ om er kwantiteit van te maken. Iets waar je een ‘ideaal’ aan oplegt volgens je huidige beperkte kennis.

Net als de atheist De La Mettrie. Die maakte van de mens een machine  met L’ Homme Machine, nadat de ‘wetenschappelijke revolutie’ de mens al tot 2D-wezen platsloeg, enkel lichaam en ‘rede’.

Aan iedere handeling gaat een geestes-gesteldheid vooraf.

Het Atheisme reikte via de Jacobijnse Koppensnellers tot de marxistische slachtpartijen van de 20ste eeuw. De historie uitwissen uit naam van ‘De’ wetenschap, het historisch materialisme. Op kleinere schaal dan Stalin en zijn Sovjets, is dat ook wat systeem-ecologen met natuur en landschap doen.

Hun (pseudo-)wetenschappelijk ideaal opleggen.

Mien Hogelaaan, Ede Staal heeft wel iets Metal-achtigs

Earth System; een machine om te manipuleren
Ik lees net een boek over Geo-engineering van klimaat-alarmist Oliver Morton dat precies datgene beoogt met taal: Het leven tot materie reduceren, zodat ze naar believen het klimaat op aarde kunnen manipuleren tot toekomst-ideaal. Die geo-engineers willen de planeet juist daarom tot dode klomp stof reduceren.

Door de planeet geen Aarde meer te noemen maar ‘earth system’, iets dat in kwaniteitjes is op te delen ter manipulatie: naar een toekomstig ideaal op basis van de kennis van nu.

James Lovelock noemde op advies van schrijver William Golding (van Lord of the Flies) zijn aarde-theorie ‘Gaia’. Een persoonsnaam als metafoor voor een levend wezen dat zichzelf reguleert.  Het Leven werkt als geologische kracht om het op aarde ‘leefbaar’ te houden, zo is ‘Gaia’ samengevat.

Gaia klinkt nog als iets om te eerbiedigen: de kans dat een clubje ‘experts’ genoeg weet om al die processen de ‘goede’ kant op te sturen is klein. Het is een oproep tot een zekere bescheidenheid. Opnieuw is taal een uiting van je morele houding.

Lovelock toont zijn gehele leven ook een houding van wetenschappelijke integriteit, past zijn opvattingen bij ander bewijs aan.

Dode materie kun je manipuleren

Op bijna cliche-matige wijze handelen Geo-Engineers juist volgens het gisteren geciteerde devies van Francis Bacon. De natuur reduceren tot partjes als een machine die je uit elkaar haalt, zodat je kunt manipuleren.

Human Knowlegde and human power meet in one; for where the cause is not known the effect cannot be produced. Nature TO BE COMMANDED must be obeyed, and that which in contemplation is as the cause is in operation as the rule

Het Reitdiep, de zeearm die vanuit Groningen naar Zoutkamp kronkelt, bedijkt door de monniken

Het logische en redelijke deel van Geo-Engineering is, dat je geen principieel onderscheid maakt tussen menselijke en ‘natuurlijke’ invloeden op de natuur. Alsof het 1 ‘goed’ is en het ander principieel een afbreuk, schade. Dat is namelijk de zogeheten ‘naturalistische drogreden’, favoriet bij eco-kwakzalvers als Han Olff.

Je hoeft ‘het geschapene’ – de Aarde-  ook niet als godheid te vereren. Maar kunt het wel als iets ‘van God’ respecteren, in ere houden, en die houding is dan ook in het landschap te zien. Eerbied: dat kun je niet meten, dus bestaat het bij Atheisten niet. Maar kom zo’n Groninger kerkje binnen, en je voelt dat de mensen die het bouwden wisten wat het was.

Hoe je dus met je (gebouwde) omgeving omgaat, zegt veel over wat je waarden zijn.

Goed’ en ‘kwaad’ zijn bij Morton het zelfde als ‘gepland’, gewild door een clubje experts en ‘ongepland’. Hoeveel (humanitaire) rampen zijn echter veroorzaakt, juist dankzij planning?

Een klassieke technologische drogredenering dus: wat technisch mogelijk is en ‘gepland’, is goed. Het stiefbroertje van de naturalistische drogreden van ecologen: wat ‘natuurlijk’ is heet ‘goed’. Beide drogredenen zijn populaire nageboortes van de Jacobijnse Revolutie, die Franse koppensnellers die het katholicisme wilden uitroeien.

Boerenhoeve bij het Reitdiep

Morton maakt de fout die alle scientisten maken, namelijk die van hoogmoed: dat zij alle kennis hebben om een gewenste EIND-toestand te realiseren.

Waar de Groningers enkel generatie op generatie iets van hun energie in het landschap stopten als collectieve inspanning. Het Hoge Land werd organisch gevormd, niet technocratisch, door een beperkt masterplan van enkele wouldbe-experts als blauwdruk opgelegd.

De bewoners hadden geen Utopische eindtoestand op het oog van het Volmaakt Veilige Groningen, behalve in de Hemel. Je ziet dus nergens een ‘systeem’, maar wel een organisch geheel van historische ingrepen. Heel anders dan een tekentafel-landschap van technocratische planning, pardoes opgelegd.

Vanaf de Reitdiep-dijk

Wat Morton en zijn geestverwanten willen, is dat je Klimageddon voorkomt via CO2-gedreven opwarming (een theorie die op computermodellen leunt), door aan de juiste knop van de aarde-thernostaat te draaien. Bijvoorbeeld roet in de atmosfeer brengen om meer wolken tegen de zon te maken.

Dus dient zijn Earth ‘system’-terminologie ook als ‘de-sensitizing’ bij soldaten: dat je ze via de computer net zo lang nep-mensen laat doodschieten, zodat ze minder weerstand hebben om een medemens in het veld koud te maken.

Maak van de levende biosfeer een ‘ding’ en je kunt er mee doen wat je wilt. Als het ‘gepland’ is en technisch mogelijk is het ‘goed’.

Het Reitdiep bij Electra, dit is gelukkig geen ‘ecosysteem’, maar gewoon een oude zee-arm, bedijkt door monniken.

Voor een systeem heb je geen ‘eerbied’.  Maar bij een mooi landschap door generaties gevormd, dan ligt het anders.  Helemaal als je er zelf geworteld bent, en er als Groninger chansonnier Ede Staal over zingt:

t Is de lucht achter Oethoezen ’t Is ’t torentje van Spiek ’t Is de weg van Lains noar Klooster

En de Westpolder langs de diek ’t Binnen de meulens en de moaren ’t Binnen de kerken en de beurg’n ‘

t Is ’t laand woar ik as kind Nog niks begreep van pien of zurgen Dat is mien Laand.. moet hogelaand.. Het Binn De Meuln’s.. t’binn de Beurg’n

Ede Staal weet wat ik bedoel in dit verhaal, hij ziet ‘het’ wat je niet kunt meten maar wat er wel is, veel belangrijker dan al het meetbare bij elkaar, atheistische schijnzekerheden.

Oosterwaarddijk

Kommerzijlster-‘rijt’ een Riet, dus een zeearm

Het boerenland

..die tot de einder lijkt door te kronkelen, hij komt bij Electra in het Reitdiep

Nihilisme is ook aan het landschap en architectuur te lezen
Aan het landschap en de gebouwen herken je dus de filosofie van de (oorspronkelijke) bewoners, Groningers die nog in De Ziel geloofden. Het tegendeel daarvan vind je dan als je in Zoutkamp tegen de lelijkste wrat langs het Rietdiep aanloopt. Wat parasieten van een investeringsmaatschappij uit kunnen richten:

Arbeit Macht Frei-landschap

In de race om het meest beledigende gebouw van het Noordelijk Halfrond te realiseren, trok garnalenkartel-koning Heijploeg alle registers open om de ‘Wrat in het Landschap’-award 2018 binnen te slepen.

De Wrat-Award 2018 gaat naar….

‘De jury is unaniem in haar afkeer over de ijver waarmee de architect poogde de toeschouwer met een naar gevoel van onbehagen naar huis te sturen. Treffend is het op economische levensduur berekende lijnenspel van golfplaten en eenvoudig demonteerbare staalconstructies, evenals het Arbeit Macht Frei-hekwerk dat met vijandige uitstraling toont hoe men van zins is op de omgeving te parasiteren tot de investeringsmaatschappij tevreden is.

Een gebouw dat lijkt te stellen: als het ons elders goedkoper vaart, steken we de middelvinger naar Zoutkamp en verkassen naar Lagelonistan.’

Kerkhofje Zuurdijk

Ontken de ziel, en je houdt op economische levensduur geplande rotzooi over ter winst-maximalisatie op korte termijn. Je kunt de mentaliteit van mensen dus in het land lezen en de gebouwen.

Dit bedoel ik nu met atheistische architectuur, een economistisch gevangenen-kamp, met als uiterste tegenpool het eeuwenoude kerkje van Zuurdijk, dat werd gebouwd om zo lang mogelijk een markering aan het landschap toe te voegen, in plaats van het uit te zuigen.

… dat je ook aan de mensen van vroeger denkt, niet alleen jezelf en ‘de toekomst’

Niet voor niets hebben ‘econoom’ en ‘ecoloog’ een zelfde stam. Een ‘econoom’ houdt de pretentie levend dat je topdown een ideale ‘markt’ kan forceren. Dat je van complexe menselijke interacties zulke volmaakte kennis bezit om een financieel utopia te realiseren. Even aan de juiste knoppen van het systeem draaien.

Terwijl er geen nul-situatie bestaat; stel dat er geen economen waren, zouden mensen dan nu minder welvarend zijn? Is welvaart bereikt door topdown-planning (Sovjet Unie) of door creatieve en arbeidzame mensen van onderaf in generaties opgebouwd?

Het Reitdiep kronkelt zich richting Zoutkamp

Dus, mochten de katholieken ooit weer aan de macht komen: dat ze dan met een nieuwe Inquisitie alle economen en ecologen op de brandstapel gooien: zodat de pieteit in het landschap terugkeert, waarvan je nu in de periferie van Nederland – het Hoge Land- nog resten kunt genieten.

One Reply to “Ook Atheisme kun je in het landschap lezen…”

  1. Rypke, dank voor dit artikel. Het bracht me terug naar de periode dat we met ons kleine theatergezelschap met twee kerkvoorstellingen door Nederland reisden, Via Crucis op muziek van Frans Liszt en Totentanz van Distler. Zeker Dodendans, dansend op de graven, van die prachtig meest uitgesleten grafstenen in de kerken kwam weer volop terug. Weinig publiek, we overleefden amper. Wel brachten we wat ‘ziel’ terug. Het zal nu, en dat hoort ook zo met theater en muziek, op z’n best bij enkelen een herinnering zijn. Zonder foto, zoals jij ze zo mooi maakt.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *