Deze sloot is het restant van de oude stroombedding van de Boorne
We ontdekken Friesland opnieuw in 4D, Ruimtetijd. Zo zien we dat wat op het eerste gezicht kronkelende boerenslootjes lijken, in werkelijkheid oer-oude zeearmen, slenken en prielen kunnen zijn. Of een fossiele bedding van een rivier.
Bij Jorwert in het Middelzeeland stelt het Waterschap Friesland (Wetterskip Fryslan) dat 1 zo’n kronkel de ‘Tjonger’ zou zijn, als aftakking van het Ouddiep. Maar dat moet wel de Boorne zijn…
Tsjonger????
Het Ouddiep is de zelfde rivier als de Boorne. Dus: Dat moet dan wel een overblijfsel van de Boorne zijn, die mogelijk rond 500 bij Winsum (Hatsum) in zee uitmondde.
De aftakking van de oer-Boorne loopt een stukje richting Hilaard
En hier bij Lions…
Toen de Middelzee zich na 800 door hernieuwde zeespiegelstijging (Warme Middeleeuwen) verder Friesland indrong, toen verlegde die Boorne haar monding in zee. Het kan ook zijn, dat door opslibbing van kwelderwallen zo’n riviermonding zich verlegt. Omdat hij z’n water dan niet meer kwijt kan, en het elders probeert.
Vervolgens mondde die Boorne/Ouddiep bij Raerd uit, zo zie je op historische kaarten. Daar loopt hij nu als ‘Moezel’ dood op een duiker. Die Moezel begint zo:
De Moezel
.en loopt hier dan in Raerd dood.
Aankomst in Raerd op een duiker
Rond het jaar 1000 werd achter Irnsum al een dam (‘syl’) opgeworpen om het bij vloed via de Boorne binnenstromende water te keren. Rond 1200 en later werd dat wat rigoureuzer aangepakt. Nu ziet dat er zo uit:
Opsplitsing in Moezel en ‘Kromme Grou’
Nu splitst de Boorne zich daar in Moezel en Kromme Grou.
De Tjonger en de Linde hebben een volledig ander stroomdal. Die mondden immers uit bij Kuinre, het Flevomeer waarop ook de IJssel uitmondde. Daar ontstond pas na de Allerheiligenvloed van 1170 de Zuiderzee. Tot die tijd was het ‘Vlie’ de uitstroming naar zee, waarnaar nu Vlieland is vernoemd. Stavoren was de eerste Friese kustplaats van betekenis in de vroegste Middeleeuwen.
Kaart langs wandelroute, je ziet de ‘Boorne’ bij Raerd aansluiten op wat nu de Zwette is…dat moet dan de huidige Moezel zijn
Dus vergis ik mij? Of geven ze zo de Oude Boorne, hier wel Friese B genoemd NOG een extra naam. Want op haar traject heeft die Friese rivier uit de buurt van Bakkeveen al 5 namen
- Koningsdiep
- Ouddiep
- Boorne
- Kromme Knilles
- Moezel
Het was nog een aardige puzzel om het traject te volgen, dankzij alle ruilverkavelingen was de moderne Boorne in ettelijke stukken opgeknipt, of tot kanaaltje. Nu met ‘natuurontwikkeling’ is die Boorne/Ouddiep/Koningsdiep weer van loop veranderd, nu om het ‘natuurlijker’ te doen lijken. Zie maar hier onder:
Kunstmatig natuurlijk, het Koningsdiep nieuwe stijl bij de Poasens
Hier heet hij op de kaart Ouddiep, tussen Beetsterzwaag en Oldeboorn
In Oldeboorn, de Boorne
Bij zonnewedstrijd, De Boorne in Akkrum
…maar hier heet de Boorne ‘Kromme Knilles’
De Boorne in Irnsum, het ‘Dorp aan de Rivier’
En dan zou je hem ook nog Tsjonger gaan noemen? Ik hoop dat ik me vergis, maar moet wel haast gelijk hebben. Een aftakking van het Ouddiep, dat is de Boorne.
De meeste rivieren verleggen door hun leven de loop, dat zie je ook bij de Rijn met haar verschillenden oer-vertakkingen. Ook de IJssel was in de Romeinse tijd nog niet op de Rijn aangesloten. De Boorne moet in het Oer-Friese Zeekleiland en Middelzeeland dus verschillende beddingen gehad hebben.
Bij het illustere plaatsje Hoptille en Hatsum (bij Winsum) zou hij dan uitmonden in zee, zo rond het jaar 500. In het jaar 734 vaarde Karel Martel die Boorne op- misschien dus wel vlakbij Winsum om de Friezen op de kwelderwallen te onderwerpen met zijn leger.
Een mogelijke oude zeearm tussen Mantgum en Jorwerd uit de Middeleeuwen, die nog als boerensloot functie heeft
Idem
De meeste kronkelarmpjes in het Friese zeekleilandschap, dat zijn natuurlijk oude prielen, zeearmen en slenken die langs de kwelderwallen kronkelden. Op een aantal plaatsen zijn die stukjes Oerrr-Fryslan aan de ruilverkavelingen en straktrekkerij ontsnapt van afgelopen 50 jaar.
Daar kun je jezelf dan nog in de monnikentijd wanen, zoals hier bij Jorwerd. Dus mocht er een deskundige op dit gebied zijn, die meer licht op deze zaak kan werpen: wees welkom! Morgen maken we een natuurhistorisch reisverhaal door het Vrije Fryslan van de Middeleeuwen, hier alvast wat voorbereidend werk.
Typische Friese boerderij aan slenk op terp
Zo leer je nog eens je eigen geboortegrond in 4D- ruimtetijd- herontdekken, en ga je op andere wijze kijken naar wat vroeger ‘saaie weilanden met slootjes’ leken. Dus nee, het kan niet anders: ik moet hier wel gelijk hebben. Het is geen ‘Tsjonger’ maar Boorne.