Met veel plezier las ik vanochtend ‘Strijd om West Frisia, de ontstaansgeschiedenis van het graafschap Holland (900-1100)’ van bioloog en hobbyhistoricus Kees Nieuwenhuijsen (1954). Zoals vaste lezers al weten, bestond Holland tot 1101 niet, dat heette gewoon Friesland. West Frisia welteverstaan. Helaas blijft nog steeds duister, waarom dit stuk Friesland plots omgedoopt werd in Holland. 

Hengist en Horsa
De naam Frisia vind je al bij de Romeinse geschiedschrijver Tacitus, Frisia Major (Centraal Friesland in de vroege Middeleeuwen) en Minor (West Friesland). Rond het jaar 700 was de invloedssfeer van de Friezen inmiddels uitgebreid over de gehele Noordzeekust van de Weser in Duitsland tot het Zwin bij Zeeuws Vlaanderen.

Onder Frisia verstond je dus ook het huidige Zeeland en Holland, het “West Frisia’ waarover Nieuwenhuijsen zijn boek gaat.

Die Friezen waren toen net als de Vikingen, Angelen en Saksen zeevarende handelaren, een Noordzeevolk. Ze speelden met hun verwante Angelen en Saksen ook een rol bij de kolonisatie van Engeland. Zodat de Angelen hun naam gaven aan gebied dat eerder toebehoorde aan de Keltisch-Germaanse Britten. Die konden vervolgens een beetje Gaelic babbelen in de Westelijker uithoeken als Cornwall en Wales.

Dat gebeurde nadat de Romeinen in 410 de biezen hadden gepakt, om de stad Rome tegen Gotische invasies te beschermen (Alarik). Dit is ook de Volksverhuizingstijd waarin de legendes van Koning Arthur spelen.

Er bestaat een Engelse saga over Hengist en Horsa als invasieve (uit Noord Duitsland en Friesland varende) stamvaders van de Angelsaksen die het Angelsaksische Engeland (in Kent) stichten in 479. De achtste eeuwse monnik Sint Bede (731) zou hun namen hebben vermeld in Historia ecclasiastica gentis Anglorum. De kerkelijke geschiedenis van Engeland.

Aan Sint Bede dank je de christelijke tijdrekening, zodat je nu in 2021 leeft. Hij was ook de eerste Engelse historicus.

In de Beowulf (Oud Engelse saga) vind je daarnaast een strijd tussen de Angelsaks Hengest en de Deense Koning Finn in de Finnburg. Over dat zogeheten ‘Finnsburg’-fragment uit de Beowulf schreef JRR Tolkien weer het boek ‘Finn and Hengest’. Tolkien Gateway vat die saga als volgt samen:

This is a text incorporated in Beowulf (lines 1063-1159).

In Heorot, a bard tells Hrothgar and his guests of the glorious Danes. The perspective lies with Hildeburh, the sister of Hnæf, and the wife of Finn. Both Hnæf and Hildeburh’s son with Finn have fallen, along with most of Finn’s knights. It remains unclear whether Finn was involved in the fight. Desperate, Finn pleads a bargain. As Tolkien states, it hardly was a bargain:

Finn had lost so many men that he could not force his way into the hall again. The Danes were occupying his royal hall, and he was unwilling to burn it to get them out.

Finn must have felt both guilty and ashamed that his feuding thanes had killed Hnæf, who was his brother-in-law and guest. In the end, Hengest is compelled by his thanes to break this oath to Finn and kills him. They carry off Hildeburh and many of his treasures back to Denmark. Tolkien considers this oath-breaking to be a major reason for Hengest’s “exile” to England.

In dat geval zou Hengest dus eerder een Deen zijn, een Juut of Angel die werd verbannen voor eedbreuk. Waarna die een beetje ging rotzooi trappen in het land van de Britten. Tja, je moet wat.

Staan op de schouders van dwergen
AL heb ik ook een Noord Friese versie van dat verhaal gelezen. En daarin is ‘Finn’ juist een dwergenkoning. Het in de brand steken van hallen vinden we ook terug in de Edda. Dan steekt Kriemhilde de hal van een Hunnenkoning in de fik. Laten we zeggen dat de Friese geschiedsschrijving op de schouders van dwergen staat.

Ook circuleerde de theorie dat Finn een Friese koning zou zijn waarnaar ‘Wijnaldum’ vernoemd zou zijn. En dat die dasspeld met juwelen er in uit India die archeologen daar vonden, een bewijsstuk voor een koninklijk machtscentrum zou zijn in de zevende eeuw.

Tegelijk circuleert ook een Friese variant op de saga. Daarin zijn Hengist en Horsa Friese krijgers, die op uitnodiging van een Britse koning militair hulp zouden bieden. Die Britse koning had sinds het vertrek van de Romeinen namelijk weer last van de Schotten, Picten. Hij belde de Friezen als het ware op: ‘kunnen jullie me even uit de brand helpen’. Maar uiteindelijk zouden Hengist en Horsa dan zelf de Britse tent overnemen.

Als al die bronnen voor je gaan duizelen (bij mij ook), dan kun je de geschiedenis van de mensheid ook best met 1 woord samenvatten. En vervolgens een pilsje drinken:

• RUZIE

Mensen maken ruzie. En zo komen we terug bij de literatuur voor vandaag: Strijd om West Frisia.

Noorman regeert Friesland
In de negende eeuw heerste de Noormannen-koning, de Godfried de Deen over Frisia. Net als de vorige Viking-koningen Harald en Rorik (839) was dat koningschap te danken aan de onderling ruziënde nazaten van Karel de Grote. Die Karel-nazaat (die ruziede met zijn broers) poogde de plunderende Vikingen te pacificeren, door ze binnen zijn rijk officiële posities aan te bieden. Met de voorwaarde dat ze zich laten kerstenen.

Bij Godfried liep dat plan een beetje in de soep, net als bij Harald en Rorik. De Vikingen bleven maar doorplunderen, tot in Deventer toe. Dus wilde Karel-nazaat X ( je verdwaalt in al die namen) wel van Godfried af.

Nieuwenhuijsen zijn verhaal begint met de moord op die Noorman-koning, die dus duidelijk niet voldeed. Vervolgens springt ene Gerulf uit huidig Friesland als graaf in het machtsvacuum van West Frisia, dat Godfried de Deen had ingenomen.

Die gaat vervolgens in West Frisia een beetje de graaf uithangen, dus in huidig Holland en Zeeland. Dat betekende vooral, dat je met een gewapende bende de bevolking tot betaling van belasting dwingt. Net als de maffia. Dat systeem noemen we nu ‘de overheid’.

Zo sticht Gerulf de grafelijke dynastie van Gerulfingen, met akkoord van 1 van de nazaten van Karel de Grote waarvan me de naam ontschoot. Dus een Frankische koning, die weer het Noordwest Europees opperhoofd is met een lijntje richting de Paus in Rome. Ze heten ook vaak Karel, met als toevoegingen ‘de Dikke’ de Korte, de Vrome’. Ook daarin raak je al snel de tel kwijt.

Die Karolingische nazaat had ruzie met zijn broer. Tussen hen was het Frankische rijk opgedeeld in een Westelijk en Oostelijk deel. In de broeder-ruzies na de dood van Karel de Grote (814) ligt ook de oorsprong van ‘Duitsland’ en ‘Frankrijk’. Hoe het ook zij, 1 van die twee geeft Gerulf de grafelijke rechten nadat Godfried in 885 is vermoord.

Dirk 1, 2, 3, 4 en vijf van West Frisia….
Bovendien krijgt hij zeggenschap over de Abdij van Egmond, waar Sint Adelbert ligt begraven. Zo krijgt Gerulf ook wat geestelijke legitimiteit. Uit Gerulf en komt een hele reeks Dirk-en voort: de nummers 1,2 en 3 die allen op eigen wijze weer met andere partijen ruzie maken.

Zoals met de bisschoppen van Utrecht, waarvan ze landjepik doen. Zoals dat vaker ging, is 1 van die Dirk-en nog te jong om graaf te zijn, als Pa overlijdt. Dus hertrouwt zijn moeder met een Vlaming, die zich vervolgens Robbert de Fries gaat noemen. Een Belgische Fries dus, hij had zo de nieuwe baas van de Leeuwarder Courant kunnen zijn.

Met die Vlaming hebben ze meer slagkracht tegenover de concurrerende Bisschop van Utrecht, die liefst heel West Frisia in bezit wil. Lang verhaal kort: het komt tot slaande ruzie. De bisschop Willem van Utrecht weet in de 11de eeuw dan met steun van een andere Karolingische koninklijke nazaat West Frisia te veroveren. Ene hertog Godfried ‘met de Bult’ hielp daarbij.

We zijn dan inmiddels al bij Dirk nummer Vijf aangekomen. Die wil West Frisia terugpakken, en hij laat daarom eerst Godfried met de Bult door een sluipmoordenaar doodsteken. Op de wc nota bene, via een speer in zijn achterste. Bisschop Willem had tegelijk, als steunpilaar van Koning Hendrik nummer Vier (nazaat Karolingische koningen) ruzie met Paus Gregorius.

Maar Paus Gregorius won, en sprak de banvloek uit over Hendrik.

Dat banvloeken ging Willem wat slechter af, want toen hij de Paus wilde banvloeken ging hij zelf even later dood. En vervolgens werd hij door de kerk ge-excommuniceerd. Hier valt overigens een ander historisch draadje samen, met het boek van Tom Holland over 2000 jaar christendom. Die Paus Gregorius voerde vervolgens de scheiding van Kerk en Staat in (Reformatio). Opdat er geen wereldlijke koning meer aan het geestelijk gezag kon tornen.

….maken samen Floris 2, Graaf van Holland
In 1078 pakken de Gerulfingers met Dirk Nummer Vijf dus weer West Frisia terug, samen met de Vlaamse graaf Robbert de Fries als steunpilaar.  Lang verhaal met een serie van liefst vijf Dirken kort samen gevat: Dirk Vijf krijgt zoons die ze plots geen Dirk meer noemen maar ‘Floris’. Dat klinkt als het Latijnse woord voor ‘bloem’, plant. Of bedoelen ze dan bosjesman?

Hoe het ook zij: in het jaar 1101 laat ene Graaf Floris nummer Twee zich plots Graaf van Holland noemen.

En plots heet West Frisia dan Holland. Ook ironisch: de koning Redbad, die in ‘De Vrije Vries 2020’ een eigen themanummer krijgt (Jaarboek van het Fries Genootschap) was dus eigenlijk ‘in smarrige Hollander’. Want hij regeerde in de 8ste eeuw over West Frisia vanuit Utrecht. Dat stuk Frisia zou als Holland uiteindelijk de resterende ‘Friezen’ overvleugelen. Met hulp van een stel Duitsers die zich de Familie Van Oranje noemen.

• Maar het belangrijkste doel, waarom ik het boek aanschafte is zo nog niet ontdekt: waarom veranderden ze plots de naam van Friesland in Holland?

Die vraag heb ik nu Nieuwenhuijsen per email gesteld. En klopt de betekenis wel die altijd aan Holland werd gegeven? ‘Holzland’ vernoemd naar de ontgonnen broekbossen…(Denk aan Nibbixwoud, Hoogwoud, enz)