Antenne voor God in de hersenen…

Jezus in het graf (statiegang Bonifatiuskapel Dokkum)

In het (stille) zaterdagse archiefverhaal van deze week mijn publicatie in De Standaard van 22-08-2009 over ‘neurotheologie’: ‘God laat zich niet zomaar verjagen, want de behoefte aan contact met ‘het hogere’ lijkt gewoon een normaal aspect van de menselijke biologie. Neuro-wetenschappers brengen de hersengebieden in kaart die bij bidden en meditatie een rol spelen’.

…afdalen in de dood, Fort Douamont Verdun

Beroemde atheïstische politici als Stalin in de Sovjet Unie en Pol Pot in Cambodja, probeerden hun bevolking te ‘genezen’ van de behoefte aan godsdienst, naar hun leermeester Karl Marx (‘Opium voor het volk’). Maar miljoenen slachtoffers later bloeit de vrijwel geëlimineerde Orthodoxe kerk weer als ‘ziel van Rusland’.

De vernielde Boeddhistische tempels werden herbouwd in de Killing Fields van Cambodja.

Het ontbrak beide atheïsten niet aan overredingskracht. En hoeveel bijval in de media de godschopper- bioloog Richard Dawkins ook krijgt voor zijn ‘God als misvatting’, ook hij lijkt bezig met een kansloze missie.

De godloochenaars vechten namelijk tegen de menselijke natuur. Het vakgebied van neurotheologie toont dat de behoefte aan ‘het hogere’ deels in menselijke genen en hersenen verankerd liggen kan.

De mate van de behoefte aan religiositeit is bijvoorbeeld deels erfelijk bepaald. Dat toont Amerikaans onderzoek aan tweelingen met verschillende opvoeding, gepubliceerd in Twin Research. En als u daar niets van gelooft: ook erfelijk bepaald.

Zo vinden biologisch determinisme en de protestantse predestinatieleer elkaar weer, alsof het twee kanten van 1 medaille zijn.

Treurende doodsengel eind 19de eeuw … (Friedhof Ohlsdorf Hamburg)

‘God’ blijkt makkelijker meetbaar dan gedacht. Los van de culturele achtergrond rapporteren religieuze topsporters als monniken namelijk de zelfde gevoelens tijdens piekervaringen: het ‘wegvallen van tijd en ruimte’ en ‘gevoelens van acceptatie’. Die subjectieve omschrijvingen zijn gewoon op de computer af te beelden als (elektrische) hersenactiviteit via MRI en EEG.

De neurowetenschapper Andrew Newberg van de Universiteit van Pennsylvania kon bijvoorbeeld religieuze piekervaringen vastleggen van Karmelitische nonnen, en Boeddhistische monniken via fMRI- hersenscans. Tijdens de piekervaring blijken bij boeddhist en katholieke non de zelfde hersengebieden aan of juist uit te staan.

Ook de extatische ervaringen van pinkstergemeentebezoekers bracht Newberg recent via hersenscans in beeld. Niet alleen de religieuze behoefte ligt dus deels verankerd. Ook voor de religieuze ervaring zijn in de hersenen gebieden gereserveerd, die tijdens de ervaring aan of juist uit staan.

Afdalen in de dood, Vierville sur Mer Normandie

Het mediteren met opgeplakte EEG-elektroden is dit millennium ook van Amerika naar Nederland overgewaaid. Het Nijmeegse Han Fortmanncentrum nam deel aan een onderzoeksprogramma van de Radboud Universiteit Nijmegen waarbij de invloed op de hersenen wordt onderzocht van boeddhistische meditatie in Westers jasje, ‘mindfullness’. Op 10 september houden zij een eerste congres over het onderzoek in Nijmegen.

De Nijmegers merken dat wetenschappelijke journals steeds minder sceptisch staan tegenover het onderwerp meditatie en daarmee verbonden subjectieve ervaringen. “De beer is los,”, zegt neuroloog Paul van den Hurk, die voor zijn promotie onderzoek doet aan de effecten van meditatie op concentratie en aandacht.

“Een belangrijke reden daarvoor is dat we nu gereedschap in handen hebben als EEG en MRI om die voorheen als subjectief beschouwde ervaringen zichtbaar te maken. Een vaag begrip als ‘aandacht’is nu op de computer te zien.”

In zijn experiment vergelijkt Van den Hurk 20 mediterenden over drie maanden met een controlegroep. In zijn artikel dat het Quarterly Journal of Experimental Psychology binnenkort publiceert toont de neuroloog dat de meditatiegroep beter scoort bij aandachtsproeven.

Licht aan het einde van de tunnel, Helsinki (Finland)

Een typisch aandacht-experiment toont twee korte opvolgende signalen. Hersenen hebben de neiging het tweede signaal niet op te vangen omdat ze zuinig omgaan met de beschikbare capaciteit. Het blijkt dat mediterende mensen na verloop van tijd sneller in staat zijn om ook het tweede signaal op te pikken.

Uit onderzoek met EEG van UvA psycholoog Heleen Slagter in Plos Biology in juni 2007 bleek dat in de hersenen van mediterende mensen veranderingen optreden die deze verhoogde aandacht mogelijk maakten.

Maar met boeddhistisch georiënteerde hersengymnastiek zijn we nog niet bij God, zoals de naam ‘neurotheologie’suggereert. En dan bedoelen we die ouderwetse god, die na de dood nog een appeltje met ons heeft te schillen.

Het Licht aan het eind van de tunnel, Kehlsteinhaus Berchtesgaden

Het onderzoek dat het dichtste raakt aan voortbestaan na de dood, een ‘ziel’, die los van de hersenen bestaat komt van de Arnhemse cardioloog Pim van Lommel. ‘Non-lokaliteit van bewustzijn’ noemt Van Lommel die ‘ziel’ zo verantwoord mogelijk in zijn boek ‘Grenzeloos bewustzijn’.

Van Lommel werd wereldberoemd door zijn publicatie in 2001 in het toonaangevende medische tijdschrift The Lancet. Van Lommel registreerde van 344 hartpatiënten, die klinisch dood waren na een hartstilstand hun ervaringen na reanimatie. Van deze groep meldde 18 procent een bijna dood ervaring (BDE).

Via interviews meldden zij de typische BDE-clichés van ‘helder licht’, en uittredingservaringen. En een soort Dag des oordeels: het leven dat als film voorbijtrekt waarbij de persoon morele consequenties van zijn handelen doorleeft. Afhankelijk van de religieuze achtergrond werd het licht ervaren als ‘God’.

Volgens Van Lommel konden klassieke verklaringen als hallucinaties niet kloppen. Want de hersenen functioneerden niet tijdens de ervaring, het EEG was vlak. Van Lommel’s patiënten rapporteerden juist een verhoogd bewustzijn, in plaats van een vertroebeling. Interviews na 8 jaar met mensen die de BDE ervoeren, toonden dat de ervaring hun levenskeuzes drastisch beïnvloedde.

Die levensveranderende werking rapporteert ook de Harvard-psychiater George Vaillant, bij mensen met een diepe positieve religieuze ervaring.

Maar je hoeft niet bijna dood te gaan bij Van Lommel om Het Licht tegen te komen. Het consumeren van paddo’s of LSD volstaat, zo tonen bijvoorbeeld Zweedse experimenten. De meerderheid van hersenonderzoekers, waaronder Dick Swaab ziet de religieuze ervaring dan ook als hersenproduct.

Prikkeling van duidelijk aanwijsbare hersengebieden maakt ‘God’ immers al zichtbaar. Ook moderne theologen verkondigen het idee dat de hersenen god schiepen, niet andersom. Van Lommel erkent dat er voor de ervaringen een aanknopingspunt in de hersenen moet zijn.

Doodlopende weg, zelfs hier groeit leven op

Maar volgens Newberg kun je de resultaten van neurotheologie op alle manieren interpreteren. “Wanneer een religieus persoon naar hersenscans kijkt, zegt hij, kijk daar had God contact met me. Wanneer een atheïst (materialist RZ) naar de data kijkt zegt hij, zie je wel, het is enkel een hersenactiviteit. (dus is zijn observatie ook enkel een ‘hersenactiviteit’/illusie RZ)

Een hersenscan kan mij alleen vertellen wat de hersenen doen, en op welk moment mensen een religieuze ervaring hebben”, zo stelt hij in ‘Fingerprints of God’, van Barbara Bradley Hagerty, een nieuw boek over de biologie van geloof.

Een open einde spreekt meer mensen aan, zo blijkt uit de bestsellerstatus Van Lommel’s Grenzeloos Bewustzijn. “Het hoeft niet erg te zijn dat wetenschap geen simpele verklaring biedt voor subjectieve ervaringen’, zegt ex-katholiek Van den Hurk, die toevallig net Van Lommel’s boek leest.

“Sommige zaken die mensen als heel reëel ervaren zullen nog lang buiten de meetbare werkelijkheid van wetenschap blijven, misschien wel voor altijd. Ik heb met die grenzen geen enkele moeite, en kan prima onderzoek doen aan zaken die wel meetbaar zijn. ”

///

Biodiversiteit bij de veldjes van de dood van de Somme, Frankrijk

Religieus zoogdier
De Harvard-psychiater George Vaillant maakt in zijn vorig jaar verschenen boek ‘Spirituele Evolutie’ onderscheid tussen spiritualiteit en religieuze dogma’s. Positieve spiritualiteit, met haar nadruk op liefde, zou voortkomen uit de evolutie van moederlijk zoogdiergedrag.

Dit zooggedrag vindt haar oorsprong in het zogenaamde limbische systeem van de hersenen. Religieuze dogma’s zouden in de buitenste hersendelen ontspringen, de neocortex en meer met taal te maken hebben.

Psychiater Herman van Praag stelt in zijn boek ‘God en Psyche’, dat psychiatrie een herwaardering van religie nodig heeft. Van Praag is Joods en hield een lezing over het onderwerp in de Singelkerk in 2008.

Van Praag’s betoog wordt ondersteund door studies die aantonen dat gelovigen gemiddeld gezonder zijn, en meestal dus niet lijden aan de ziekelijke neurose die Sigmund Freud meende te ontwaren. Neurologen zagen sterke religieuze ervaringen voorheen als vorm van epilepsie.

Studies aan de genezende kracht van gebed maken veel controverse los, zoals recent bleek bij de pinksterchristenen in de Bijlmer. Zij geloofden HIV-dragers te ‘genezen’ met gebed. Of het HIV-virus (als dat een eenduidig aantoonbaar virus is) verdwijnt met goddelijk ingrijpen, staat open voor discussie.

Wel bestaan peer-reviewed studies van Gail Ironson in het ‘Journal of Internal Medicine’ in 2006. Ironson toonde aan, dat mensen met HIV die sterker religieus worden, veel minder snel overlijden aan de gevolgen van AIDS, dan mensen die juist hun geloof verliezen.

5 Replies to “Antenne voor God in de hersenen…”

  1. Interessante materie, voor herkauwing vatbaar. Je moet zo nu en dan weer even wat opfrissen. Vorig jaar is er nog een boek uitgebracht dat deze onderwerpen grotendeels behandeld. Het is getiteld: “Afterlife
    Near Death Experiences, Neuroscience, Quantum Physics and the Increasing Evidence for Life After Death” en is geschreven door Josh Peck e.a., vaste contribuanten van SkyWatch TV.

    Het boek is voor nog geen 23 euro bij Bol te koop: ISBN 9781732547896

    Bij deze nog even een boekbespreking bij eerdergenoemde organisatie: https://www.derekpgilbert.com/2021/03/12/scifriday-josh-peck-near-death-experiences/

    Voor de liefhebbers van dit soort ‘materie’.

  2. Weet dat dit er is, en nog veel meer , maar het is een flink gezoek ,temeer omdat dit kunstmatig op een snikkie wijze is afgenomen, zo wil het kwaad ons echte ziel dus langzaam het graag bezitten .Ja wij ik heb het door . Het kwaad > maar ga er maar eens mee om , een bijna leven lang in een stad met ouders die altijd druk ,met 4kids en een fam.die niet echt gezellig was, ben geboren in 1965 en de kerk was toen al not . Ik houd mij aan de simpele 10 geboden . meer niet . ouders heb ik sinds sars 2020 geen contack meer mee , ik lieg namelijk al mijn hele leven . Tja wie niet ? doe mijn best probeer een praatje te maken en dingen die gaande is te vertellen ,enige is het slurpt mij zo op .alles eigenlijk wat een gif zooi . lieve paasgroet van mij en ieder die dit leest

Laat een reactie achter aan paulien Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *