Op de zondag geen profane boodschappen. Dan lezen we uit De Heilige Schrift, Het Boek zonder welk er geen Westerse cultuur was geweest. Of de band Genesis met Phil Collins, vernoemd naar het eerste Bijbelboek waarin we nu op weg zijn gegaan.

Na vorige week te lezen over de streek die Jacob aan zijn oom Laban flikt, zien we nu een scheiding van wegen in zowel familiaire zin als in godsdienstige zin. Jacob worstelt met zijn God, de ‘Gevreesde’ van zijn vader, en Laban gaat er met zijn eigen ‘afgodsbeeldjes’ van door.

Nu openbaart de God van de stam Abraham-Izaak-Jacob zich als persoon die zijn naam niet geven wil. Als stamgod heeft Hij zo een unieke eigenschap, als Naamloze die onbenoemd wil blijven. Sterker nog, Zijn onbenoembare Naam is het heiligste waarmee je niet spotten mag. Spotten is hier ook ‘eigen invulling geven aan’…

Roddelcircuit
Het is voor mensen al lastig om ‘te lezen wat ergens staat,’ zelfs wanneer ze rustig in de studeerkamer een boek lezen. Zoals de Bijbel al stelde bij de evangelisten die de Ethiopier toespraken over de heilige boeken: ‘verstaat gij wat gij leest’…

In die ruis is de theologie ooit ontstaan maar ook de Talmoed. Een commentaarstuk op de Bijbel uit de Judeese traditie. Wat staat er nu werkelijk in de Bijbel? We proberen zoveel mogelijk bij de kale tekst te blijven, zonder een bepaalde religie te verdedigen. Of nog erger, dat je het zelfs voor God wilt opnemen…

Als God de schepper van hemel en aarde is, dan heeft hij mijn vrome verdediging niet nodig. Dan legt Hij dat zelf wel uit. Als je niets te zeggen hebt over je leven met God, of je leeft zonder god, kun je het beste maar niets zeggen. Niet voor niets waarschuwde Jezus al dat ‘wat je mond uitgaat’ je vervuilt, niet wat je eet en je mond binnenbrengt.

Voor je het weet kan een heel roddelcircuit ontstaan rond een verkeerd gelezen zinnetje, daar zijn zelfs kerkscheuringen over ontstaan. Als leermomentje voor ondergetekende: je schrijft en polemiseert graag, zonder dat je daar een specifieke emotie mee wilt overdragen.

Maar mensen kunnen dat daar wel in (willen) lezen, en voor je het weet ontstaat een heel roddelcircuit omdat mensen precies het tegenovergestelde interpreteren van wat je schrijft. Dankzij communicatie via ‘app’, telefoon en andere vluchtige media is zo een voedingsbodem voor onnodig conflict geboren, die je met aangezicht-tot-aangezicht-communicatie niet zou hebben.

Ik gebruik dus ook nooit de telefoon voor email, maar alleen wanneer ik achter het bureau zit. Een fout die je kunt maken, is verwachten dat een ander ook zo communiceert, terwijl iemand je tekstje dan ontvangt terwijl die ergens gehaast over straat loopt. Dan ontvang je een boodschap heel anders, dan wanneer je ergens rustig zit.

Ondergetekende is steeds meer overtuigd geraakt, dat je fysieke houding bij ontvangst van een boodschap, je ‘energie’ van groter belang is dan wat gezegd wordt.

God van Jacob en de god van Nahor
Vorige week lazen we dat Jacob als stamvader zijn oom Laban een streek flikte. Hij zorgt er voor dat hij al het beste vee krijgt, en vlucht dan weg. In Genesis 31 kun je lezen dat Laban ‘de Syrier’ achter hem aankomt en zijn twee uitgehuwde dochters Lea en Rachel. Laatstgenoemde had ‘afgodsbeeldjes’ van Laban meegesmokkeld.

Met die verwijzing krijg je een hint: ze zijn dus van een ander geloof, dienen een andere God. We lezen dat Laban wel de kracht erkent van de God van Jacob, maar dat is meer in de zin van hoe de Romeinen dat ook deden; een god in een heel pantheon die een bepaalde invloed heeft bij een bepaald volk of een bepaalde stam.

In Genesis 31 lezen we dat Laban en Jacob het uiteindelijk bijleggen, door het inrichten van een steenhoop als offerplaats en grenspaal voor hun goden, de God van de familielijn Abraham-Izak die ‘Gevreesde’ genoemd wordt, en de ‘god van Nahor’…

Verder zei Laban tegen Jakob: Zie deze steenhoop, en zie het gedenkteken dat ik overeind gezet heb tussen mij en jou.

Deze steenhoop is getuige, en dit gedenkteken is getuige dat ik niet voorbij deze steenhoop naar jou toe zal trekken, en dat jij niet voorbij deze steenhoop en dit gedenkteken naar mij toe zult trekken, met kwade bedoelingen.

Laten de God van Abraham en de god van Nahor, de god van hun vader, tussen ons oordelen. En Jakob legde een eed af bij de Gevreesde van zijn vader Izak.

Jakob bracht vervolgens een offer op de berg en nodigde zijn familieleden uit de maaltijd te komen gebruiken; zij gebruikten de maaltijd en overnachtten op de berg.

En Laban stond ’s morgens vroeg op, kuste zijn zonen en zijn dochters en zegende hen.

Jacob ziet ze vliegen
Als Jacob vervolgens terugkeert naar Kanaan is hij nog bang dat zijn broer Ezau boos is. Onderweg kom je een passage tegen, die lijkt op de Jacobsladder-passage. Toen zag Jacob in een droom, slapend op een steen als kussen allerlei engelen opstijgen op een ladder. Die plaats noemt hij dan Bethel.

Dan zien we dat Jacob een uitverkozene moet zijn, want doorsnee-stervelingen hebben die geestelijke ervaringen niet zomaar.
Nu ziet hij ze weer vliegen, maar op een iets andere manier:

Ook Jakob ging zijns weegs en engelen van God ontmoetten hem. Toen hij hen zag, zei Jakob: Dit is een leger van God! Daarom gaf hij die plaats de naam Mahanaïm. En Jakob stuurde boden voor zich uit naar zijn broer Ezau, naar het land Seïr, het gebied van Edom.

Ezau’s wraak afkopen
Om de door Jacob bedrogen broer Ezau gunstig te stemmen wil Jacob hem afkopen, door een deel van zijn vee aan hem te schenken. Zijn boden steken de rivier Jabbok over met het vee, om Ezau tegemoet te komen. Jacob blijft alleen achter. Vervolgens komt in Genesis 32 de passage, die de naam voor Israel zal bepalen, als Jacob de stamvader met hun stamgod JWHW worstelt, alsof het een mannetje uit de ruimte is:

Jakob bleef alleen achter, en een Man worstelde met hem, totdat de dageraad aanbrak.En toen de Man zag dat Hij hem niet kon overwinnen, raakte Hij zijn heupgewricht aan, zodat het heupgewricht van Jakob ontwricht raakte toen Hij met hem worstelde.

En Hij zei: Laat Mij gaan, want de dageraad is aangebroken. Maar hij zei: Ik zal U niet laten gaan, tenzij U mij zegent.En Hij zei tegen hem: Wat is uw naam? En hij antwoordde: Jakob.

Toen zei Hij: Uw naam zal voortaan niet meer Jakob luiden, maar Israël, want u hebt met God en met mensen gestreden, en hebt overwonnen. Jakob vroeg daarop: Vertel mij toch Uw Naam.

En Hij zei: Waarom vraagt u naar Mijn Naam? En Hij zegende hem daar.En Jakob gaf die plaats de naam Pniël. Want, zei hij, ik heb God gezien van aangezicht tot aangezicht, en mijn leven is gered.

En de zon ging over hem op, toen hij door Pniël gegaan was; hij ging echter mank aan zijn heup. Daarom eten de Israëlieten tot op deze dag de heupspier niet, die zich boven het heupgewricht bevindt, omdat Hij het heupgewricht van Jakob bij de heupspier had aangeraakt.

Alles dat met God in aanraking komt wordt een heilige plaats of een heilig man, iets onaantastbaars.

De enige onbenoembare
Net als de god die wandelt met Adam in het Paradijs, zien we hier een fysiek figuur van mensgrootte die zowel wandelen als worstelen kan. Later zullen we ook nog lezen dat die zelfde god ook Mozes zou begraven in de woestijn na zijn dood. Was dat niet beschreven in Exodus?

Uit dit soort passages zou je de ‘stamvader-theorie’ kunnen afleiden, over het ontstaan van goden in een godsdienst. Dus dat JHWH vooral de stamvader is die later gemythologiseerd raakt, net als Odin/Wodan, de krijgersgod van de Germanen. Met het verschil dat JHWH vanaf dag 1 geletterd is en waarde hecht aan Het Woord.

Zo Hij niet de enige god was ‘in de vergadering der goden’ waarover ook de Psalmen spreken, dan toch wel de Enige die zijn naam niet vernoemd wil hebben. Odin laat zich Odin noemen, Apollo en Zeus laten zich ook zo aanspreken. Maar Hij weigert zijn heilige naam als ‘Gevreesde’ ook aan Jacob te vertellen.

Later bij Mozes is Hij ‘Ik BEN die ik BEN’…Hij is niet in de wind of andere natuurelementen, maar kan ze wel in beweging brengen.

Zo schrijft men die heilige niet te noemen naam nog steeds zonder klinkers, JHWH. En daar werd ook de HE(E)RE van de Statenvertaling op ge-ent. Twee terugkerende ‘E’s als imitatie van de JHWH-naam van de Joodse traditie.

In principe is dat een goed gebruik. Over ‘God’ kun je het beste maar zwijgen, voor je het weet ga je met Zijn naam aan de haal en dicht je daar allerlei zaken aan toe, maak je een karikatuur. Dan ben je niet receptief meer voor het Heilige, maar vul je dat zelf in. Zoals je door de intenties van anderen in te vullen, al dan niet terecht, ook een ander tot karikatuur maakt.

De god die dan ontstaat is vervolgens een menselijke schepping, vrucht van de eigen geest in plaats van de Heilige Geest.

Als kijktip voor vandaag, zou ik dan ook de film aanraden over het Kartuizer Klooster in de Franse Alpen: Der Grosse Stille. (Into Great Silence) Een film van bijna drie uur zonder spraak er in, die het kloosterritme in beeld en geluid weergeeft, als een fotoboek met akoestiek er in.

Heb een goede zondag.