Op de zondag geen profane boodschappen. Dan lezen we uit De Heilige Schrift, Het Boek zonder welke er geen Westerse cultuur was geweest. Vandaag dompelen we onzszelf onder in Bijbels verantwoord pessimisme van Prediker, omdat we bijbelboek Numeri even naast ons moeten neerleggen.
De Prediker zou een boek van Salomo zijn volgens de Bijbel, de wijze Zoon van David die de tempel in Jeruzalem bouwde. En Salomo was inspiratiebron voor de Tempeliers en latere Vrijmetselaars, die in het Hooglied ook geile gedichten schreef. Prediker kraakt eigenlijk de zin van het hele bestaan af, en klinkt als een depressieve oude man die zich afvraagt of je misschien beter niet geboren wordt.
IJdelheid
Als pessimist tot in de kist, kun je in Bijbelboek Prediker op adem komen. Het verblijf in dit aardse tranendal krijgt een vernietigende recensie als iets, dat onuitsprekelijk vermoeiend is. Vorige week deden we al de aftrap met ‘alles is ijdelheid’, passend bij een stevige griep met betonnen hoofd waarin je geen werklust had. In moderne vertalingen komt dat veel mooiere woord ‘ijdelheid’ niet meer voor, dan doen ze iets als ‘vluchtigheid’. Dat klinkt nergens naar, dus behouden wij ‘ijdelheid’ uit de oudere vertalingen.
Nu pakken we de draad op bij een beroemde staande uitdrukking, dat er niets nieuws is onder de zon. Er is niets zo oud als het idee ‘dit is nieuw’… Hij stelt dat je nalatenschap geheel niets voor zal stellen, dat mensen je zo zijn vergeten:
Wat er geweest is, dat zal er weer zijn. Wat er plaatsvindt, dat zal weer plaatsvinden.
Er is niets nieuws onder de zon.Is er iets waarvan men kan zeggen: Kijk eens, dat is nieuw? In de eeuwen die voor ons geweest zijn, is het er al geweest.
Er is geen herinnering aan de vroegere dingen. Ook aan latere dingen, die nog komen, zal geen herinnering zijn
bij hen die daarna komen.
Je ervaart dat al bij het opruimen van de zolder, en je komt oude cd’s tegen die je nooit meer zal draaien. Tenzij je een (stief)dochter krijgt, die fan is van de zelfde bands als jij vroeger, Metallica bijvoorbeeld. Die kun je daar dan weer blij mee maken.
Alle spulletjes die mensen in hun leven accumuleren, tot ze overlijden en dan gaat die hele zooi naar het Grote Archief. Wat is ’troep’ ook anders dan het verkeerde ding op de verkeerde plek. Die bank die bij de 1 in de weg zit, die had een gezin in Nigeria nog blij gemaakt. Maar ja, wie betaalt het transport?
‘Een treurige bezigheid’…
En zo gaat dat ook met hele beschavingen, die komen en gaan. De Westerse Beschaving is nu bezig te imploderen door het liberalisme en haar oorlogen voor ‘de democratie’. Wat zal daarvan later nog te zien zijn behalve enorme afvalhopen, vuilnisbelten? Alle wijsheid en kennis ten spijt. Prediker vervolgt:
Ik, Prediker, was koning over Israël in Jeruzalem. Ik legde mij met heel mijn hart erop toe met wijsheid te onderzoeken, en na te speuren alles wat er onder de hemel plaatsvindt. Dat is een treurige bezigheid, die God aan de mensenkinderen gegeven heeft om zich ermee te vermoeien.
Ik heb alle werkzaamheden gezien die er onder de zon plaatsvinden, en zie, het was alles ijdelheid en najagen van wind.
Het kromme kan niet rechtgemaakt worden en wat ontbreekt, kan niet meegeteld worden.
En hoe meer je weet, hoe minder illusies je koestert:
Ik overwoog in mijn hart: Zie, ik heb mijn wijsheid vergroot en vermeerderd, meer dan allen die vóór mij in Jeruzalem geweest zijn de hunne. Mijn hart heeft veel wijsheid en kennis ontdekt.
Ik legde mij met heel mijn hart erop toe wijsheid te kennen, en onverstand en dwaasheid te leren kennen. Ik merkte dat ook dit slechts najagen van wind is.
Want in veel wijsheid zit veel verdriet. Wie kennis vermeerdert, vermeerdert leed.
Ook blijdschap is ijdelheid
Dat is helemaal waar. Het geluk is met de dommen. Je moet niet proberen te slim te willen zijn, want de meeste mensen zijn toch te lui en te stom je te begrijpen. En daarvan geven ze jou dan ook nog eens de schuld. Ik begrijp je niet, dus ligt dat aan jou. Het beste kun je dus maar wat grapjes maken en blij zijn dat je een lichaam hebt waarmee je sensaties kunt ervaren, zoals samen een lekker drankje doen en seksen.
Maar ook in plezier maken zet de Prediker de bijl, want vreugde en rijkdom brachten hem ook niet wat hij zocht:
Ik zei in mijn hart: Kom toch, ik zal u op de proef stellen met blijdschap, en zie daarom het goede aan. Maar zie, ook dat was IJdelheid.
Over het lachen zei ik: Dwaasheid, en over de blijdschap: Wat brengt die teweeg?Ik onderzocht mijn hart door mijn lichaam te verkwikken met wijn (mijn hart echter behield in wijsheid de leiding) en door dwaasheid aan te grijpen, totdat ik zou zien wat het beste is voor de mensenkinderen om onder de hemel te doen tijdens het getal van hun levensdagen.
In Prediker 2 zal Salomo allerlei goede werken tot stand brengen, om er achter te komen dat zowel de dwaas als de wijze een zelfde lot treft. En dat zowel de gene die goede werken doet als die kwaad bedrijven allen sterven. Waarbij opvalt dat de goeden ook nog eens jonger sterven.
Maar dat demotiverende pessimisme bewaren we voor de volgende week. Heb een goede zondag, en wees niet al te onaardig tegen de mensen met wie u samen op deze aardkloot bivakkeert, te beginnen met wie je samen woont.
Heb mededogen. Zij worstelen ook maar met het leven en zichzelf. En voor je het weet ben je ook die mensen nog eens kwijt aan het graf, of omdat entropie in je relatie een grotere kracht werd dan de energie van opbouw.
Amen.