Op deze Goede Vrijdag waarin we het showproces bij Pilatus tegen Jezus herdenken, past ook de ‘Zaak Hogerhuis.’ (1896) Daarover houdt Tresoar (Schatkamer) in Leeuwarden nu een expositie in Fries cultuurpodium Obe bij de Oldehove.

Een drietal broers uit het Friese Britzum kreeg de gewelddadige inbraak bij boer Gatze Haitsma in de schoenen geschoven, in de Sinterklaasnacht van 1895.

De zaak zou landelijke pers halen en de Tweede Kamer, via de bemoeienis van de Friese socialistenleider Pieter Jelles Troelstra. Tot hun vrijlating hielden de broers vol onschuldig te zijn, en socialistische kranten spraken van ‘klassenjustitie’…

Landbouwcrisis
Zoals Tresoar beschrijft woedde vanaf 1878 een landbouwcrisis, die grote armoede teweeg bracht op het Friese platteland. Nederland beschermde haar eigen voedselmarkt niet tegen goedkoop importgraan uit de Verenigde Staten. De boeren moesten maar via ‘innovatie’, dus mechanisatie en vergrootschaliging zorgen dat ze goedkoper konden produceren.

Er is niets nieuws onder de zon.

Een herenboer was toen een kleine variant op de landadel, iemand die grond en kapitaal bezat. Oftewel, een duidelijke klassenvijand van socialisten, en potentieel doelwit van rode rancune. Meer mechanisatie betekent minder werk voor boerenknechten, die steeds meer brodeloos op straat kwamen. Terwijl de gemiddelde boerenplaats anders een drukke bedoening was met tientallen of zelfs honderden arbeidskrachten.

Die werkeloosheid en armoe vormde enorme voedingsbodem voor de socialistische beweging die toen opkwam, zo schetst Tresoar.

Friesland zou ‘de roodste’ van alle provincies worden schrijven ze. In dat rode rancuneuze is een deel van taal-Friezen zeer conservatief gebleven tot de dag van vandaag. Zo verklaar je ook, waarom de PvdA in Friesland gek genoeg nog steeds een grote partij is, een relict van vroeger. Samen met die mentaliteit van afgunst naar succesvoller landsdelen, overgoten met een stijfhoofdige trots.

Terwijl de PvdA nu de belangen behartigt van uitkeringtrekkers, de asielindustrie en haar juristen, het klimaat-industrieel complex van het internationaal bankwezen en salonsocialisten met een baantje bij de overheid. Mensen die juist ‘de arbeider’ helpen leegzuigen, de winkeliers, horeca, mensen met een eigen zaak.

Stelen van de rijken…
In blaadjes van socialisten werd de opstand van het proletariaat gepredikt van Karl Marx. Wie rijken zou bestelen, die zou slechts terugnemen wat al van hem was gestolen. Tresoar beschrijft dat er in kranten van socialisten ook met enige regelmaat advertenties met ‘revolver te koop’ stonden. In dat politieke klimaat zou de Hogerhuiszaak tot controverse uitgroeien.

En in dat politieke klimaat, vond dus de overval door drie mannen plaats op boer Gatze Haitsma. Alleen bekenden konden weten dat hij geld had want zijn boerderij zag er vervallen uit. Dus wie waren de drie overvallers? Haitsma werd beschoten, en in zijn lies geraakt. Maar de mannen zouden geen Fries maar Nederlands hebben gesproken, zo werd later verklaard. Ook moest 1 gewond zijn geraakt bij het ingeslagen raam.

Niettemin werden al snel de drie Hogerhuis-broers aangewezen als daders, die dat stellig bleven ontkennen tot hun vrijlaten na eenzame opsluiting, jaren later. Zij hadden een alibi en geen van hen vertoonde verwondingen, die na de worsteling met één van hen moest zijn ontstaan. Met achtergelaten bloed op de vensterbank, dat in Obe in een heuse crimescene is nagemaakt.

Zij werden door de overbuurman de volgende dag als verdachten aangewezen, Wybren Hogerhuis zou bekend zijn met het aanwezige geld bij Haitsma omdat hij er zou gaan schilderen. Volgens de inspecteur moesten de daders bekenden geweest zijn, want anders hadden ze niet geweten dat Haitsma geld had.

Een ander detail, Wybren zou intiem met de huishoudster kunnen zijn die hem een week na aanhouding om de nek vloog. Maar na de definitieve arrestatie op oudjaarsdag slaat Ymke om. Ze wijst nu de drie broers als schuldigen aan. In het vonnis op 17 juni zou Wiebren voor poging tot doodslag twaalf jaar eenzame opsluiting krijgen in de Blokhuispoort te Leeuwarden.

Verraden door Ymke
In de door Steven B. de Jong gedramatiseerde filmversie uit ‘De Dream’ (1985) zou huishoudster Ymke uiteindelijk Wiebren valselijk hebben beschuldigd na arrestatie, uit liefdeswraak voor hun geheime verhouding:

Hoofdpersoon van de film werd de oudste en zwaarst gestrafte broer Wiebren Hogerhuis, een steile en koppige Fries. Wiebren heeft een relatie met de huishoudster van een overvallen boer, deelt met haar de bedstee, maar blijft haar huwelijksvoorstellen afwijzen.

De versmade Ymkje ziet haar droom in duigen vallen en wreekt zich door hem tegenover de politie aan te wijzen als de dader. Aanvankelijk vol vertrouwen, vervolgens met ongeloof en ten slotte verbitterd ziet Wiebren hoe het noodlot zich aan hem en zijn broers voltrekt.

Te trots om zelf de namen van de echte daders te noemen -leden van de socialistische beweging- moet hij aanzien hoe solidariteitsgevoelens anderen beletten om dat te doen. De kracht van de beweging is tegelijkertijd haar zwakte: individuele belangen worden opgeofferd aan de gemeenschappelijke zaak. Ymkjes droom en de ‘rode’ droom resulteren in een nachtmerrie voor de Hogerhuis-broers.

Wie de echter daders waren is nooit bekend geworden. Ondanks vele aanvechtingen door juristen over de gebrekkige bewijsvoering, en een hoger beroep wil justitie niet meer afwijken van de gekozen gedachtengang. Er zou daarom sprake zijn van ‘klassenjustitie’, zo stelden socialistische kranten. Omdat het OM bij monde van Graaf Schimmelpenninck weigerde de zaak te herzien, waar dat bij meer vermogende klassen wel zou zijn gebeurd.

Door de vele politieke bemoeienis met de zaak Hogerhuis, zouden de drie broers bij koninklijk besluit in 1901 drie jaar strafvermindering krijgen. Mentaal gebroken komen ze de gevangenis uit. Wie ‘Het OM in de fout’ leest van rechtsfilosoof Ton Derksen, zie dat er bij dat Openbaar Ministerie bepaald geen vooruitgang is geboekt. Daarvoor is Gerrit ‘Ondermijning’ Van der Burg hoofdelijk verantwoordelijk.

Waarom moest Jennie Douwes een lange werkstraf uitdienen als Blokkeer-Friezin? Is dat niet omdat ze het multiculti-complex met haar daad van ‘liefde voor het eigene’ blokkeerde, terwijl die relpieten van ‘Kickout Zwarte Piet’ politiebescherming krijgen?

Waarom mag Pepijn van Houwelingen (FvD)misdadige bestuurders niet met nazi’s vergelijken, terwijl mensen van het politieke kartel niets anders doen dan een lucht van gaskamers hangen rond FvD’ers, en terwijl BNN Vara Wilders nog liet portretteren als kampbeul? Waarom wordt de economische en sociale misdaad van coronamaatregelen nu onder het tapijt geduwd?

Aan het einde van de expositie, kun je een meegekregen houtblokje op een weegschaal ‘schuldig-onschuldig’ leggen. Je ziet dus hoe de zaak een tijdloos thema vertolkt, dat je ook tot de dag van vandaag meemaakt in het door Den Haag bezette Friesland, dat economisch verder wordt uitgekleed door CO2-politiek en stikstofpolitiek.

Overigens met ijverige medewerking van het Fries provinciebestuur.

Zie over die eeuwige strijd om het bestaan ook mijn hoofdwerk, Liever dood dan Slaaf, een Pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid. Wie een corrupte ambtenaar als zodanig aanwijst, Bouwe de B. van subidiedievencollectief Freonen fan Fryslan Fossielfraaai, die pakken ze ook meteen op.

Het verschil ligt wel in de straf: je zal maar jaren in eenzame opsluiting moeten doorbrengen, terwijl je de levenskracht uit je ziet vervliegen. Terwijl het OM met Pieter ‘Hallelujah’ van Rest juist mijn beste PR-agent is geweest, die de boekenverkoop enorm hielp stimuleren. Je zou bijna denken, nou… wanneer komen ze weer eens overbewapend op de koffie langs.

• Bestel via www.lieverdooddanslaaf.com