In deel 6 van Zuiderzee-leaks bezoeken we de stenen negerzoen van het Fries nationalisme met de tekst Leaver dea as Slaef. Het granieten monument voor de slag bij Warns in 1345, is een Fries-nationalistische variant op het Duitse Hermanns Denkmal (1873) in het Teutoburger Wald, hier reeds gefotografeerd en van duiding voorzien.
Wij Friezen herdenken met negerzoen zonder franje, waar de Duitsers de romantiek wat bombastischer aanpakken.
Zij bouwden na overwinning op de Fransen in 1871 en de Duitse eenwording een megalomaan beeld van krijgsheer Arminius- later door Maarten Luther Hermann genoemd – die met zijn oer-Germanen 3 legioenen van de militair superieure Romeinen de pan ik hakte bij de Varus Schlacht in het jaar 9.
Hele legioenen Romeinen die onder Germaanse pijlen-regen in hinderlaag in het moeras eindigden, en dankzij pure heldenmoed van krachtige Germaanse strijders. Zodat de Romeinen hun Rijksgrens tot Rijn en Donau inperkten (De Limes). Aldus de Romantische uitleg van de summiere beschrijving die de Romeinse geschiedschrijver Tacitus gaf als enige bron.
Alle heroïek over vrijheids-gezinde Germanen moet je er bij fantaseren, en dat was in die 19de eeuw helemaal in. Een zelfde vrijheids-strijd-romantisering speelde bij de Friese Varus-schlacht: de Slag bij Warns. Of die Serviërs met hun slag bij het Merelveld. Een strijd voor je identiteit.
De Varus-slag bij Warns
In 1345 werd de Slag bij Warns uitgevochten aan de Zuiderzeekust. Volgens de geromantiseerde versie dreef een klein clubje Friese boeren een heel Hollands invasie-leger de Zuiderzee in. Ze doodden de Hollandse graaf, en dat gewapend met twee kippen, een hooivork en een half ei. En vooral heel, heel veel moed en kracht, eigenschappen die wel typisch moeten zijn voor de volks-identiteit.
De historische website Historiek geeft in dit informatieve artikel van Andre Horlings (2012) een overzicht van de geschiedschrijving over die slag bij Warns, die waarschijnlijk plaatsvond bij Stavoren. Daar lezen we hoe een kritische laat 19de eeuwse geschieds-schrijver optekent:
Bij de Friezen was en is ingenomenheid met hun volksstam veel sterker dan bij de Hollanders. Men gelooft in Friesland zoo gaarne aan al het roemrijke dat van de vaderen wordt verhaald.
Vrijheid, ook iets Romantisch
Men sprong bij geschieds-schrijving over vrijheid-strijd liberaal om met historische feiten; verhalen maken als middel tot identiteits-vorming was belangrijker. Het is ook een Romantisch begrip: vrijheid-strijd. Het betekende- vertaald uit de Romantische verteltraditie van de 19de eeuw- dat ALS je dan toch moet worden opgelicht en uitgezogen, je dat het liefste laat doen door je eigen bestuurders.
Dat was vroeger zo en zo is het nu.
Verder is vrijheid natuurlijk niet meer dan ‘bestedingsvrijheid’, we zijn allen slaaf van dat stomme rotgeld. En als je qua banksaldo net als een goede keeper bent- je kunt goed de nul houden- dan is er slechts 1 andere uitweg om toch enigszins vrij te kunnen zijn: je behoeftes en afhankelijkheid van anderen zoveel mogelijk inperken.
Zo kwam ik ook in Fryslan terug: je kunt er goedkoper wonen in het groen, en zo kom je ook weer regelmatig even bij die plek op oude Fryske Grun, It Reade Klif.
De granieten negerzoen met tekst is een zwerfkei van Smaland-graniet van 14 ton, die ze in 1951 vanuit Tijnje in de Friese Wouden versleepten. Dus nog steeds een zwerfkei, maar nu brachten Antropocene (= menselijke oer-) krachten de kei naar It Klif. Naar de plaats waar eerder de gletsjers- dus Glaciale krachten- het transport uit Noorwegen verzorgden, it Reade Klif. Wat oerkracht betreft werden moderne mensen aan de natuur gelijk.
1945/1345
Toen in 1951 moest die kei maar – iets politiek correcter- herinneren aan de Bevrijding van de Duitsers in ’45, dus ‘de Slach by Wars’ als symbool van verzet tegen Duitsers. Dat jaartal 1945 is echter 6 eeuwen later gedateerd dan het jaartal dat op die negerzoen staat. En met de symboliek heeft het nog minder te maken. Zo vlak na het ongenodigde bezoek van de Nazi’s kon je natuurlijk beter niet meer aankomen met de Friese variant op iets typisch Duits-Romantisch met ecologische inslag: Blut und Boden.
Terwijl het monument er zonder die Duitse romantische inslag niet was verschenen.
Zoals ook het Friese volkslied uit 1872- dus precies ten tijde van de oprichting van Hermanns Denkmall- voortkwam uit die romantische beweging, waar we zingen op de melodie van de Duitse Romantische lied-schrijver Heinrich Christian Schnoor:
Frysk Bloed tsjoch op
en
‘klink dan en daverje, Fier yn it run, dyn alde Eare, oh Fryske Grun
Zuivere Blut und Boden. Heil Rypler 🙂
Uiteindelijk waren die in zee gedreven Nationaal Socialisten in 1945 ook merendeels maar gewone Duitsers.
En dat volk had al in de 18de en 19de eeuw een romantische tik van de molen meegekregen, waar Blut und Boden uit voortkwam. Die drijfveren pasten bij de mainstream Europese cultuur van de laat 18de, 19de een vroeg 20ste eeuw, de invloed die wel De Romantiek genoemd is.
Bij de Duitsers en Engelsen verliep die Romantiek wat heftiger dan bij ons Protestantse dominees- en handelsvolkje. Zij hadden dichters als Lord Byron, William Wordsworth en Goethe.
Wij misschien Piet Paaltjens, de dominee-dichter die in het Friese Foudgum predikte, en die in 1894 zichzelf ombracht.
Die culturele stroming van de Romantiek speelde ook een rol bij de vorming van hun naar voor-christelijke tijden grijpende neo-paganistische ideologie: het Nazisme. Die kwam voort uit ondermeer het Thule Gesellschaft, een in 1918 gestichte ‘studiegroep naar de Germaanse Oorsprong‘ waar de uitvinder van ‘Ecologie’ ook bij zat, de zoöloog Ernst Haeckel. Lekker wetenschappelijk op zoek gaan naar je Arische wortels, met occultistische trekken.
De Thule Gesellschaft bestaat op het Web nog steeds en streeft eenheid door verscheidenheid na, dus door je eigen (biologische) afkomst niet te ontkennen maar versterken. Op hun website in de banner staat de Wewelsburg afgebeeld, de Paganistische ridderburcht van Heinrich Himmler, hier op Interessante Tijden al gefotografeerd. Zo ver kun je dus in je zoektocht naar ‘de oorsprong’ gaan…
Ik ken geen Friezen die dat ook doen. Wel zegt de Thule Gesellschaft in hun ‘Manifest’ het voor de Friezen als etnische groep in eigen land te willen opnemen, net als voor de Vlamingen, Basken en andere ethnische groepen: een soort natuurbescherming maar dan het behoud van mensenrassen in hun territorium.
We beschreven hier al dat de Nationaal Socialisten een sterke ecologische inslag hadden, en in 1935 al sterk waren in natuurbescherming, met het landschap als uiting van volks-identiteit…Hermann Goering dweepte net als Natuurmonumenten met Germaanse oerrunderen, ze fokten de Heckrunderen en Wisenten.. hun Horst Siewert tilde als bos-ecoloog en artiest de natuurfilms op een hoger plan.
Dat Goering van natuur hield, dat maakt natuurbescherming nog niet direct gelijk aan genocide, of een donateur van Natuurmonunten tot Nazi. Alleen met slordig denken kom je op zulke gedachten.
Dus waarom zou trots zijn op je afkomst dan plots een genocidaal luchtje moeten krijgen? Laat die Friezen toch lekker…
En waarom zou je eigen landschap, je natuur ook niet iets van je identiteit bepalen? Je bodem…En waarom zouden biologische verschillen tussen groepen mensen beslist altijd gunstig moeten uitvallen voor subsidie-jagers en verzamelaars met een zielig kleurtje en lange tenen?
Tolerantie betekent incasseringsvermogen, niet het grondrecht op lange tenen.
100 procent Natuurlijk = 100 procent Romantiek
Geloven dat culturele verworvenheden samenhangen met je biologische afstamming, dat is iets waar toch een kern van wetenschappelijke waarheid in moet schuilen. De geschiedkundige smet door genocide, die hoeft aan die biologische realiteit niets te veranderen.
Alles evolueert. En door geografische afzondering ontstaan nieuwe soorten en rassen/variëteiten van een soort met nieuwe eigenschappen. Die nieuwe biologische eigenschappen kunnen ook bijdragen aan je cultuur, zo was de wetenschappelijke opvatting ook vanaf de laat 19de eeuw. (zie oa Jonathan Spiro, Jean Louis Vuillierme)
De letterlijke aanduiding Blut und Boden komt van de biologisch boerende Nationaal Socialist Walter Darre. In zijn tijdschrift voor ecologische landbouw Odall combineerde Darre biologische landbouw en romantische volks-ideologie.
100 procent natuurlijk. Een modern nog steeds sterk levend verlangen naar ‘zuivere’ grondstoffen, iets waarmee niet geknoeid is. Van Vreemde Smetten Vrij: je zou het niet meer op een pak biologische melk zien staan. Toch betekent dit het zelfde in andere woorden.
Wij hadden als protagonist van die stroming de vrijmetselaar en Tweede Kamer-lid Jacob van Lennep (1802-1862). Die Van Lennep gaf niet alleen Multatuli uit met zijn Max Havelaar. Dat is misschien wel het enige ECHT romantische boek op de Nederlandse literatuurlijst van het VWO vroeger.
Maar ook gaf Van Lennep.. een geschiedschrijving uit van de Slag bij Warns in 1832. De Roos van Dekema, over die romantische vrijheidsstrijd der Friezen. Hij maakte wandelingen door de binnenlanden van Nederland om de ‘oorspronkelijke’ verhalen van de bevolking op te tekenen. Typisch romantisch.
De gebroeders Grimm met hun sprookjes als Roodkapje deden in Duitsland rond 1800 niets anders: zo bedreven ze een vorm van paganistische ethnografie. Via volksverhalen proberen iets van de voor-christelijke tijd en geloven te hervinden. De Oorsprong, volksnatuur, de volksaard in hun biologische afstamming verankerd.
Britten als de Reverend Gilpin vonden samen met de Duitsers als Caspar David Friedrich de romantische landschaps-schildering uit van desolate natuur met mistflarden. Altijd met symbolen der vergankelijkheid en eeuwigheid er in.
Caspar David Friedrich schilderde de zelfde Externsteine waar Heinrich Himmler later beslist de beheerder van wilde zijn. Ik beschreef al hoe Himmler zijn eigen paganistische ridderburcht de Wewelsburg inrichtte met Tibetaans zonnesymbool voor natuur-verering.
Ook Heini deed een greep naar voor-christelijke oorspronkelijkheid, een zoektocht naar identiteit in je genen, je biologische oorsprong, vrij van culturele smetten, invloeden van buiten. Dat hij ook opdracht tot genocide gaf is dan weer jammer….
Je kunt je zonder Friedrich’s invloed niet de moderne natuurfotografie indenken van ‘onkruid bij ochtendlicht’, de suggestie van verlatenheid wekken en mensloosheid. Romantische schilders en fotografen verwijderden- juist nadat de Verlichting alle rationalisatie bracht- met penseel en camera wat de Nazi’s met wapens deden: de cultuur en de mensen die de idylle van zuiverheid en ongereptheid verstoren.
De zoektocht naar de ‘oorspronkelijke’ Friese identiteit had die zelfde romantische motivatie. De Duitsers in Ost Friesland, de Oost Friezen richtten in 1833 dan ook een stenen pyramide op in Aurich voor de Upstalsboom. Een plek onder een antieke eik waar de ‘vrije’ Friezen zouden samenkomen om over zaken als rechtspraak en zelfbestuur te vergaderen.
En zulke eiken zijn ook weer typische verwijzingen naar de pre-christelijke ‘oorsprong’. Zoals de Wodanseiken (nu van Natuurmonumenten) bij Wolfheze dat ook zijn. Die danken hun Germaanse goden-naam aan romantisch landschaps-schilder Johannes Warnardus Bilders (1811-1890), schilder van wat later Oosterbeekse School zou heten. Eikenloof is het Germaanse symbool van de overwinning. Je vindt het ook als embleem op de intree van Rijksjagermeester Goering’s jachtpaleis op Schorfheide.
Ook de natuurstudie zoals wij die kennen, van vrije dieren in hun natuurlijke omgeving, het herstellen van ‘de’ natuur in een ‘oorspronkelijke staat’, dat heeft een romantische inslag. De Chinezen kijken totaal anders naar dieren in het wild, die idealiseren die ‘vrijheid’ niet. Zij vinden dieren in gevangenschap beter af: dan zijn ze veilig en verzekerd van eten.
Dat kun je lezen in George B Schaller’s verslag ‘The Last Panda’: zijn pogingen tot Panda-bescherming vanaf 1980 in China voor Wereld Natuur Fonds. Terwijl Schaller als typische Westerse natuuronderzoeker de dieren in ‘het wild’ wilde bestuderen en zo begrijpen, waren zijn Chinese collegae vooral geinteresseerd in manieren om ze in gevangenschap te fokken.
Je kunt komische passages lezen, waarin de Chinezen een ‘wilde’ panda van zijn ‘natuurlijke’ bamboe-dieet af krijgen.
Wanneer je die panda van zijn bamboe-dieet verlost, blijkt hij net zo goed rijstcrackers te lussen, sterker nog: de wilde panda komt iedere dag vanuit de Bush naar het onderzoekers-kamp om zijn crackers op te eisen. Maar voor een Westerse natuuronderzoeker als Schaller is zoiets een inbreuk op zijn natuurlijke oorspronkelijkheid, natuurzuiverheid, 100 procent natuurlijk.
Kortom:
Iedere Westerling kreeg een tik van de romantische molen mee, en de Nationaal Socialisten dus ook:. De Duitsers pakten het alleen wel heel grondig en professioneel op. Maar iedere romantische westerling is dus nog geen Nazi, en iedereen die trots is op zijn biologische afkomst hoeft ook niet beslist ‘fout’ te zijn. Behalve dan bij van die zure Volkskrant-zjoernaliesten of erger…
Oude Grond
Mijn binding met die plek, It Reade Klif, die komt ook voort uit het gevoel op Oude Grond te lopen. Ik kwam er ook 1 van de weinige mooie vrouwen in Friesland tegen- geen Friezin- voor een kortstondig romantisch intermezzo. Het strand ligt steeds nog bezaaid met van die typische rode en gele stenen van keileem die uit de IJstijden stammen.
Wanneer je er ’s winters komt nadat het stevig vroor, dan kun je weer even die ijstijden oproepen.
De magie van die plek, Ecologie van Plaats, die stamt nog uit de vroegste jeugd-herinnering als ventje van hooguit 4 jaar. Kwam je met je ouders op de heuvel, en je deed ‘Echo’, dan galmde ‘Echo Echo echo echo over de Friese vlakte naar Warns. Alleen bijzondere landschappen kunnen de echo doen.
Sinds een barbaar er 6 wind-tubines plantte wil de echo niet meer lukken.
Met het artikel 1 dat 1982 in onze Grondwet kwam – ‘Gij zult niet waarnemen wat gij ziet'(= discrimineren)- is het onderscheid maken op basis van biologische afkomst illegaal geworden. Heel on-romantisch dus eigenlijk. Je moet nu je eigen identiteits-perikelen – jouw anders zijn dan zij- door De Staat laten toetsen.
Onder druk van dat Artikel 1-sentiment verdween ook de Buijs negerzoen in 2006 uit het snoep-vak. Die moest heel correct ‘zoen’ gaan heten. Dat was een wit schuimgebakje met chocolade er omheen, die eindigde in een punt. Ook al was hij zwart aan de buitenkant, hij is wit van binnen. Want al ben ik zwart als roet, ik meen het wel goed!
Een negerzoen. Gelukkig heeft Doortjes Keuken de Ouderwetse nog, en ze bakt ze ook nog met klassiek puntje er op.
Het meisje dat ik bij It Reade Klif zoende, geen negerin, ze had Multatuli gelezen. We kwamen allebeide tegelijk op het verhaal van…de Japanse Steenhouwer, over geluk zonder macht of bezittingen. Ik wist niet dat Van Lennep- in 1832 de chroniqueur van de Slag bij Warns- de Max Havelaar had uitgegeven waarin die parabel staat opgenomen.
Nu wel.
Zonder Van Lennep’s gestook van het vuurtje van romantische Friese oorsprong was die stenen negerzoen op het Reade Klif misschien wel nooit opgericht. En kreeg ik dus ook geen zoen.
Dus wat het geloof in toeval betreft, je kunt daar steeds agnostischer in worden. Wat als de dingen gewoon moeten zijn als ze zijn? Als je dat accepteert, hoef je er ook minder lang moeilijk over te doen. Dan kun je ieder in het zijne laten.
Hoi Rypke,
Ik mis jouw mening over haring!