Zoutkamp halve eeuw zoutloos… maar met Solt-bier

Gekregen van garnalenvisser Johan Rispens van Soltmen, een herdenkingspagina

Bijna 50 jaar geleden verloor Zoutkamp aan het Reitdiep in Groningen haar ligging aan het zoute water van de zee- en daarmee een stukje van haar visserijglorie- bij afsluiting van de Lauwerszee. De vlaggen gingen halfstok bij de vissers, en Piet van Dijk dichtte:

Mit een week of wat is Lauwerszee nait meer. Dat komt veel Zoltkampers aan’t zeer. Gain eb of vloud meer te beleven. Dat is heur nait om’t even. De trek noar trap en diek is er al joaren.

Ee’m frisse neus en kieken over boaren. Moar dat is dommee doan, want ’t woater komt nait weer. Den is der niks as laand, en dat dut zeer.

Boeren waren blij met de afsluiting, 10 duizend hectare land erbij en Defensie kon in de nieuwe Marnewaard tegen de Rus oefenen op een nieuw oefenterrein.

Scharretjes drogen in de voorjaarszon

Maar een boze ‘oud-visserman’ J.Oostindien zette al zijn dichtersgaven in, om ze in een ingezonden brief samen met ‘De Regering’ een veeg uit de Zoutkamper pan te geven. Die brachten ‘een einde aan ons mooi bestaan’.

Bedankt ook Defensie, dat u af wil gaan maken. Wat voor u is gedaan door die andere snaken. Want waar eens door ons veel vis werd gevangen. Zal straks de nevel en kruitdamp steeds hangen.

De sluis van het Reitdiep en waarschijnlijk de meest gefotografeerde bank van Zoutkamp

Het garnalenvisssers-plaatsje ligt aan de monding van het Reitdiep. Dat ‘diep’, ooit een soort getijdenrivier met brak water, kronkelt als Drentse Aa vanaf de Hondsrug door Groningen, om via A-Kerkhof in Groningen naar monniken-vesting A-duard te stromen, gekeerd door het Aduarderzijl, en vele andere ‘zijlen’ ( = sluizen)

Het Reitdiep kronkelt van Groningen naar de Lauwerszee, je ziet Roussant als eilandje liggen (Ortelius 1578)

Op de kaart van Ortelius eind 16de eeuw zie je het diep al kronkelen langs plaatsjes als Garnwerd, dat zich nu ‘Garnwerd aan Zee‘ noemt: althans, het lokale cafe.

Garnwerd, halverwege het Reitdiep tussen Groningen en Zoutkamp

Ik ontmoette een boeken-uitgever voor mijn nieuwe boek bij Cafe Hammingh:, een lekker ouderwets en krakkemikkig ingericht huiskamer-restaurant en cafe. Dat zoekt met een nieuwe eigenaar nog naar haar identiteit en culinaire kwaliteit, zoals een bakker die vers brood bakt. 🙂

Cafe Hamming aan het Reitdiep, lekker ouderwets, maar geen vers brood: de keuken mag nog wel wat oefenen

Als mensen met een ‘oude ziel’ zit je liever tussen hout, stof en knusheid, dan in een glazen hal vol kinder-lawaai met badkamertegels, en als je niet oppast ook nog 538-muziek: wat Garnwerd aan Zee meer is. Wat ‘de mensen willen’ volgens marktonderzoek.

En zo waardeer je ook meer het Oude Land van het Niets dat boven Groningen ligt, dan landschap dat van beton, asfalt en windturbines aaneen hangt.

Oude grond: Garnwerder kerkhof

Het Niets Boven Groningen, met zicht op Schiermonnikoog, ’s zomers genomen

Vooralsnog bleef dit krekenlandschap dat in eeuwen gevormd werd door de ‘Duurzaamheid’ gespaard van Gekke Nienke Homan, gedefinieerd als ‘looptijd van de meest lucratieve subsidie’.

Nihilisme heet zoiets, in een provincie waar de Groningers in hun bevende en gescheurde huizen wel belangrijker zorgen hebben dan het theoretisch mogelijke weer in het jaar 2100.

Memento mori in de kerk van Garnwerd

Deze reportage was er verder niet om boos te worden over duurzame destructie-drang, morele leegte, leugen en bedrog van gekke Nienke Homan en haar Groene nihilisten.

Maar om met een tragisch levensgevoel reizend door het Groninger Marenland je te laven. We reden over kronkelwegen, langs oude zeedijken die springvloeden keerden in de Middeleeuwen, een zeekleiland met een Oude Ziel.

Kerk uit de 13de eeuw: hoe ‘duurzaam’ wil je het hebben…

De klassieke definitie van ‘duurzaam’  is zo mooi en treffend: ‘lang goed blijvend’. Hoe blijft land ‘lang goed’? Wanneer mensen er generaties lang iets toevoegen dat aan het land geen afbreuk doet, maar aanwinst is. Mensen voelen zich meer thuis in ‘oud land’, in oude knusse dorpjes en steden die je omhelzen.

Het oude kreken (Maren)land is door duizenden jaren gevormd, en je kunt die historie op de 1 of andere manier ‘voelen’.  Zie ook deze schedel op een grafsteen, met roest en korstmos…

Eind 18de eeuw was het gewoon om de dood lekker opzichtig te etaleren

Het voorjaarslicht valt de kerk van Garnwerd binnen

Je wordt zo evengoed een beetje weemoedig dat het Reitdiep niet meer op en neer beweegt met Eb en Vloed sinds 1969.

Maar als het lijk van een slang een beetje een door de moderniteit gedood kanaal ligt te zijn, waar de Europese Unie met haar Fonds voor Plattelands-ontwikkeling een veerpontje over laat varen. Of het moet met het Waddenfonds zijn gebeurd.

Het Reitdiep bij Aduarderzijl

Al duizend jaar geleden in dit ‘Wierdenland‘ vestigden zich hier Benedictijner monniken met hun Abdijen. Namen als ‘De Kruisweg’ herinneren daar nog aan. Maar ook de Schiere Monniken waarnaar het eilandje boven het Wierdenland vernoemd is: de grauwe pijen, die staan voor de monniken symbool voor de lijkwade van Christus.

Dat je gestorven bent voor de wereld, niet meer ‘van’ deze wereld bent. En zo voel ik me ook wel een beetje, niet thuis in deze tijd met al haar opdringerige haast, lawaai en betonnen, glazen, stalen lelijkheid.

Als in de roman Wolf Solent van John Cowper Poys, waar de hoofdpersoon zijn ondergang ergens begin vorige eeuw samenvalt met het waarnemen van een van de eerste vliegtuigen.

Het Reitdiep, even lijkt de tijd stil te staan

De oude kerkjes als van Saaxum die nu door elkaar schudden dankzij 50 jaar winning van Groningengas, ze werden gebouwd met zogenaamde ‘Kloostermoppen’, monniken-stenen. Dat waren groter formaat bakstenen, die door monniken ‘uitgevonden’ werden. Hebben ze vast lol mee gehad. 🙂

Saaxum in de zomer

Ook kom je in het kerkje van Garnwerd Tufsteen tegen, wat uit de Vulkaan-Eifel komt. Het klooster Maria Laach uit de 12de eeuw (zie mijn reportage) aan de vulkanische Laachersee is ook uit dat Tufsteen opgetrokken zoals hieronder op deze foto.

Tufsteen Maria Laach Eifel

Het motto ‘Ora et Labora’ (Bid en Werk) bracht de juiste mentaliteit naar de Groninger Wierden: vlogen Heidense stammen van Groninger Friezen elkaar daar eerder uit bloedwraak steeds in de haren?

Na ‘bekering’ tot christendom en introductie van De Andere Wang als ethisch principe (Jezus aanbidden in plaats van Jezelf)  hielden die vetes op. Met de tempering van onderling ‘stammen’-geweld kon in de 11de eeuw economische bloei komen. Althans, zo las ik in ‘Kloosters in Friesland’ van Erik Betten. Groningen en Friesland waren beide gewoon ‘Friesland’, net als het nu Duitse Ost-Friesland.

De rijke zeeklei gaf goede landbouw-opbrengsten zodat de streek welvarend werd. Dat kloosterleven ging eeuwenlang goed, tot de Reformatie na 1517 de kerkscheuringen bracht door de Protestanten: een golf van geestelijk vandalisme en machtspolitiek.

Boze Groningers, 50 jaar wingewest

Nu heb je ‘scheurende kerken’ dankzij de aardbevingen, die (mogelijk) dankzij de versnelde gaswinning na economisch crisisjaar 2008 door De Staat der Nederlanden/Gasterra plaatsvond. Zie maar de plotse piek in 2008, toen het Kabinet bankiers voor hun slechte gedrag beloonde.

Bankiers met een bonus die ‘Too Big to Fail’ was. Ze wisselen ook onderling stuivertje. Want Gasboer Jeroen van der Veer van Shell is nu bankier bij het mede met gasbaten geredde ING, en mag daar de bonussen uitdelen.

Aardgasbaten losten de rente over staatsschuld af

Van een christelijke schuld-eigenverantwoordelijkheid-vergeving-cultuur gingen we naar een meer primitieve ‘schaamte’-cultuur: pas wanneer media ergens de schijnwerpers opzetten van ‘oohhh, ach gossie kijk, die gemene bankiers’, passen mensen tijdelijk even hun gedrag aan.

Maar het komt niet langer uit ze zelf. Uit de eigen verantwoordelijkheid die ze bij de Eeuwige af moeten leggen volgens het christendom. Over ‘duurzaam’ gesproken trouwens, is er iets meer ‘duurzaam’ dan eeuwig?

In Warfhuizen huist nu de kluizenaar Hugo, die tot priester werd gewijd. Hij is nu eigenlijk net als Liudger meer dan 1000 jaar terug tussen de heidenen een missionaris. Iemand die in een land dat het Nihilisme omarmde weer iets van het christendom terugbrengt. Wel ‘voor’ de wereld maar niet ‘van’ de wereld.

Broeder Hugo in Warfhuizen

Meer afgelegen dan in het Niets boven Groningen kun je als Heremiet niet zitten. Lekker rustig voor meditatie en gebed richtte hij zijn Kerk voor de Bedroefde Moeder Maria in, en je kunt er ook zakdoekjes krijgen.

Maar gezien het winderige en regenachtige klimaat, kon dat ook zijn omdat Maria gewoon verkouden is.

Kerk van de Bedroefde/Verkouden Moeder met snotdoek

Dijk langs Reitdiep, bij springtij kon de zee zich via dit Diep gevaarlijk het land in vreten

Het Reitdiep wordt- zoals je op de kaart van Ortelius al ziet- op een gegeven moment een aardig brede stroom. Met dijken en waterwerken, probeerden mensen al eeuwen haar wispelturigheid te temmen.

Roestige sluis Reitdiep

Zoals je al bij Jacob van Lennep kunt lezen in zijn wandeling door Groningen (1823) trokken de monniken een deel van het overal kronkelende diep recht. Dat zou volgens Van Lennep de vaartijd met dagen verkorten.

Een breed kronkelend water, waarvan delen van de loop al eeuwen terug door de monniken werden rechtgetrokken voor de scheepvaart.

En zo meandert het water dus door naar Zoutkamp waar je in de voorjaarszon de eerste schar zit drogen als stokvis bij een oplaadpunt voor E-bikes.

Nog steeds brengt vis en garnalen het dorpje tot leven. Al drijft dat leven op Europese subsidie en de hoop op meer toerisme. Het vissershaventje heeft een roestige en verlaten aanblik, alsof er nog wat moet gebeuren, maar weten mensen zelf ook niet precies wat.

Roussant vernoemd naar het eilandje in de monding van het Reitdiep

Zeegod Poseidon is roestig in Zoutkamp

De levensader die Subsidie heet voor Plattelandsontwikkeling, en nieuwe garnalenkottertjes

De Groninger boze dichter Piet van Dijk, hoopte in 1969 dat het Reitdiep levensader zou blijven van Zoutkamp:

Of’t mos nog wezen dat’t Raitdaip, De mensen nog noar diek tou raip. Want ook mit rug noar Lauwerszee. Is Zoltkamp nog ain prachtig stee.

Ik ken de vier ondernemende Zoutkamper garnalenvissers van Soltmen, die hun eigen merk garnalen op de markt zetten. Dat was een reden om even Zoutkamp te bezoeken, ze even proeven. De vissers geven ook hun eigen bier uit, gebrouwen door Peter Bax uit Groningen.

Garnalen en blond bier combineert goed.

Reitdiep Zoutkamp, gesloten visserszaak waar ‘open’ bordje nog hangt

Maar de dagverse Solt-garnalen zonder heen- en-weer-ticket naar Marokko waren nergens (meer) te krijgen. Alleen Telson-gepelde garnalen. De oude viswinkel aan de haven waar de vissers altijd zaten, die gaf aan ‘open’, maar was verhuisd.

De nieuwe viswinkel had de sfeer van een openbaar toilet, met fabriekshal-plafond. Net als bij de nieuwe Albert Heijn van Sneek.

Wat nog ontbrak waren pisbakken aan de wanden in ongetwijfeld de meest sfeerloze eetgelegenheid sinds de gaarkeuken van Kamp Westerbork werd ingericht. Met wat zwartwit-foto’s van schepen om ‘de sfeer van weleer’ te doen herleven.

Alsof je van een lijk een lekker wijf wilt maken.

Solt Bier van Peter Bax (Baxbier.nl) en Zoutkamper garnalenvissers is erg lekker, de viswinkel is het meest sfeerloze eetding sinds de gaarkeuken van Kamp Westerbork gebouwd werd

Het oogt alsof ze door een marketing-bureau hadden laten peilen ‘wat de mensen willen’; omdat ze niet meer op eigen oordeel durven varen wat mooi is. En die gemene deler zet je dan om in deze bouwkundige uiting van klinische onmenselijkheid.

Met een verweesd Boeddhabeeld op de badtegels, als uiting die past bij het WC-interieur van ‘geestelijk weten we het ook niet meer helemaal, maar iedereen doet het zo’.

De obligate Boeddha onder het motto ‘als het maar geen christelijk symbool is’

…als iets nu niet past bij het oude sfeertje in de haven van Zoutkamp, en het Reitdiep dat door het Oude Land meandert van kloosters en boeren. Welke Ede Staal met Stalin-zenuwen heeft dit interieur bedacht?

Lelijker, killer en afstotender dan dit is niet verkrijgbaar sinds de gaarkeuken van Kamp Westerbork gebouwd werd

Wat een gedrocht, en dan weet je ook dat ze geen vis kunnen bakken.

De kibbeling van Pollack helemaal bij Alaska vandaan was ook niet te vreten. Die moet van wijting of kabeljauw zijn met echte textuur. Dat is jammer, want ik kwam om de Zoutkampers een goede recensie te geven. Dan hoop ik dat ze in ieder geval nog een aantal foto’s van hun mooie omgeving kunnen waarderen.

Buiten Zoutkamp, het Heijploeg Imperium, als ik me niet vergis in handen van investeringsmaatschappijen, die het bedrijf uitkleedden…

Dus om kort te gaan: ‘van deze tijd zijn’, dat hoeft geen compliment te zijn. Moderniteit ziet er- zie ook deze omheining met bewakingscamera’s- zo onmenselijk uit, alsof we allemaal als Human Exploitables in een strafkamp moeten leven. En dan zijn al die toerisme-projecten dus niet voor de regio bedoeld. Maar voor al die loonslaven die even op proefverlof met enkelbandje van de baas zijn, Vadertje Staat en zijn ‘duurzame’ multinationals.

Nee, dan liever nog de menselijkheid van Piet van Dijk:

Loat ons dus hopen dat dit oord.

Mit alles, wat er rit en voart

Een fleurig dorpke steeds mag blieven. Al Gon ze den de zee ienlieven. 

En Zoltkamp, ho de trap ien eer. Want bovenop doar zain ie meer. Den heb ie groter horizon

En doar gait ’t ien ’t leven om.

Roestig en menselijke schaal

Haven Lauwersoog met scharretjes, de nieuwe vertrekhaven van Zoutkamper vissers

One Reply to “Zoutkamp halve eeuw zoutloos… maar met Solt-bier”

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *