‘Draisma van Valkenburg’s Levertraan’ (1923)

Tegenwoordig weer steeds populairder

Een klusman die een slooppand in Friesland ontmantelt, nam contact op met Interessante Tijden om foto’s te komen maken. Hij had namelijk historisch besef. Vroegere bewoners hadden als isolatie tussen de eikenplanken namelijk oude kranten gebruikt. En zo kon je plankenrijen lang terug de tijd in gaan, tot 1923 aan toe. 

Alsof de oude bewoner nog rondwaarde…

De advertentie voor levertraan zal menig babyboomer nog doen gruwen. Visolie uit de lever slikken. Ik meende altijd dat dit uit walvissen werd gewonnen, de zeezoogdieren die tot in de jaren ’60 nog door Nederlanders op industriële wijze werden bejaagd.

Maar het werd (ook) uit de lever van de kabeljauw gewonnen, dus als visolie van echte vis.

Na de jaren ’70 raakte levertraan in onbruik, mijn buurman die net iets ouder is had nog een paar lepels met tegenzin meegekregen. Het schijnt dat men de beoogde voedingsstof (Vitamine D) vervolgens zou toevoegen in margarine.

Pas geslacht, kom ze halen!

De moderne mens, altijd in de weer met ‘gezondheid’ zweert juist weer bij levertraan, dat je zelfs met MSC-labeltje weer in de winkel krijgen kunt.

De moderne variant, hij is terug, kijk op ‘gezond eten goed leven’..

De webzijde Goedetengezondleven stelt:

Levertraan is een visolie met allerlei zeer goede en nuttige voedingsstoffen. Zo bevat een koffielepel levertraan:

  • Omega-3 vetzuren (DHA en EPA),

  • vitamine D (200% dagelijks aanbevolen hoeveelheid),

  • vitamine A (31% dagelijks aanbevolen hoeveelheid),

  • vitamine E (25% dagelijks aanbevolen hoeveelheid)

Meisje voor in de morgenuren

De andere advertentie die Freudiaans opviel was een ‘meisje voor de morgenuren’. Ja, wanneer je met ochtenderectie uit bed komt en niet plassen kunt zonder de hele WC te urineren. Dan zou een meisje voor de morgenuren die je eerst daarvan afhelpt wel handig zijn.

Uit de jaren ’50…

De rest van de dag kun je er wel weer zonder. En dat naast de advertentie voor land als ‘solide belegging’.

De naam van de grootmoeder uit de jaren ’50

Wat eten toen kostte in centen…

Verder vond je nog twee-cijferige telefoonnummers, de prijzen in centen van producten waarvoor je nu vele euro’s betaalt, alsof we zo weer in de Weimarrepubliek van de jaren ’20 terugvallen.

En de eerste aanzet tot de Friese Diaspora, het aanmoedigen van boeren om naar Canada te verhuizen:

Friese boeren die de wildernis elders bezetten

Al in de jaren ’20 bestonden bij de bestuurlijke elite grote zorgen over ‘overbevolking’. Dat menselijk overschot zou de oorzaak van alle oorlogen zijn (levensruimte/Lebensraum Karl Haushofer).

Dus moesten uit de volle gebieden in het Westen de mensen vertrekken om de lege gebieden te vullen, die nog ‘lege’ gebieden werden als ‘veiligheidsklep’ beschreven (safety valve).

Dat denken culmineerde in 1927 in de eerste World Conference on Population. De huidige CO2-zwendel (voetafdruk!) is van dat denken nog rechtstreeks een gevolg.

De Maranatha scheurkalender, wie wil hem niet hebben!

Het was een bijzondere ervaring even in zo’n stoffig tijdsdocument rond te wandelen, waar een oude Fries met houtje-touwtje-reparaties bleef wonen tot het huis bijna instortte. Zijn geest waarde er als het ware nog rond, uitgedrukt in de stickers die hij op de ramen plakte van het Rode Kruis tot het lokale voetbalteam.

Het grondwater kwam onder de vloer opzetten…

Rode Kruis helpt

Voorbij leven…

Uit de jaren ’50 in het andere deel van de woonkamer

De sterren door het dak kunnen zien

Uitgeloogde muur als een modern kunstwerk

Kranten als isolatie

Petroleum voor de kachel

Maar ook de zitmeubels waar hij als dagelijkse gewoonte in wegplofte, en nog een resterende fles petroleum voor de kachel. Voldoende voor een fotograaf van de menselijke natuur dus om even een kijkje te nemen.

Het schijnt dat de oer-Friezen die de Elfstedentocht nog op Friese doorlopers schaatsten, om dan na 12 uur schaatsen de koeien nog even te melken ook oude kranten als isolatie gebruikten. Vochtabsorberend en je blijft er warm bij.

Dus dank voor de tip!

4 Replies to “‘Draisma van Valkenburg’s Levertraan’ (1923)”

  1. Echt leuk dit artikel!
    Vroeger stonden wij in de vijftiger jaren, 5 kinderen, verplicht in de rij na het avondeten om die vreselijke lepel levertraan te verorberen, in de maanden met een R; deze olie was inderdaad van de walvis, een Noors vlaggetje prijkte samen met dit enorme zoogdier getekend op etiket donkergroene fles. Deze stond in keukenkastje onder de granieten aanrecht. Fles zelf werd, omdat de ranzige olie steeds langs de hals van de fles liep, steeds zorgvuldig ingepakt met krantenpapier. Na de verplichte lepel walvisvet kregen we ter compensatie wel na afloop een klein dropje om die nare smaak weg te mogen weg werken. Heerlijke onschuldige tijden……..

  2. Ook wij thuis voor het slapen gaan een lepel Sanostol, op zich vond ik het niet zo heel vies. Ik vermoed dat kinderen destijds een stuk gezonder waren. Actiever in ieder geval wel. Juliana riep in de jaren 50 dat het veel te vol was in Nederland, en dat met iets meer dan 10 miljoen inwoners. Emigratie was de oplossing. Wat is er in hemelsnaam gebeurd, waren ze destijds achterlijk of nu? Overigens, die levertraan gebruik ik nog steeds.

  3. Het is al weer jaren geleden dat mijn huisarts mijn lever ter sprake bracht en ik geschokt en in tranen langs de slijterij naar huis liep. Maar het moet gezegd, de onthouding heeft mijn gezondheid aanmerkelijk verbeterd en ook geen last meer van een vieze smaak in de mond. Die walvissen kunnen wat mij betreft gestolen worden. Nog nooit een fles beerenburg van het merk Ahab kunnen ontwaren. Waar zijn mijn lithiumtabletten?

  4. Noorse kinderen krijgen 6 weken na de geboorte hun eerste theelepeltje levertraan.
    De meesten blijven levenslang aan de “tran”.
    Het probleem van ADHD is er onbekend, dat komt door de essentieele vetzuren die de hersenen op orde houden.
    Levertraan komt van de kabeljauw en de heilbot.
    Bij ons verblijf boven de poolcirkel eten we vaak licht gerookt walvisspek.
    Dat is even wat anders dan vegaburgers !!
    Himmlischer Geschmack, es reicht an die gotheit an
    Deze wat late reactie komt omdat we het Rypke-Archief sinds een halfjaar van achter naar voren tot ons nemen.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *