‘Wanneer iemand zijn dochter als slavin verkoopt’ (Exodus 21)

‘Lit se mar eamelje’ = laat ze maar zeuren

Op de zondag geen profane boodschappen, dan lezen we uit De Heilige Schrift, Het Boek zonder welk er geen Westerse beschaving was geweest. We gaan verder in Exodus, het boek over de uittocht uit Egyptische slavernij van de Israelieten.

Na in vorige weekpreek de Tien Geboden te ontvangen, is het nu tijd voor een hele reeks obscure geboden, en het principe ‘oog om oog’.

Daarvan kun je denken ‘zijn die nu uit de hemelen gesanctioneerd’ of een vorm van Hebreeuws gewoonterecht? Exodus 21 heeft veel raakvlakken met het Friese gewoonterecht uit de Achtste Eeuw, de Lex Frisionum dat ook volgens ‘oog om oog, tand voor tand’ werkt via ‘weergeld’.

Al even machtige Bijbel

Slavernij, het oudste instituut
Het idee dat de ene mens de ander kan ‘bezitten’ is zo oud als het Oude Testament en waarschijnlijk al veel ouder. ‘Slaaf’ is afkomstig van ‘Slavisch’, de slavische volken uit bijvoorbeeld Polen die gewilde slaven op de slavenmarkt waren van Arabieren, verhandeld door bijvoorbeeld de Vikingen. Met prostitutie is slavernij het oudste instituut van de wereld.

Wat je dus ook niet in de Bijbel zult tegenkomen is het gebod ‘gij zult geen slaven houden’. De god van de Hebreeers, JHWH hoor je nooit slavernij veroordelen. Zie maar in Exodus 21, de wetten die Mozes het volk in de Sinai voordraagt:

Dit zijn de bepalingen die u hun moet voorhouden. Wanneer u een Hebreeuwse slaaf koopt, moet hij zes jaar dienen, maar in het zevende mag hij zonder te betalen als vrij man vertrekken.

Als hij alleen gekomen is, moet hij alleen vertrekken, en als hij getrouwd is, mag zijn vrouw met hem vertrekken.

Als zijn meester hem een vrouw gegeven heeft en zij zonen of dochters bij hem gebaard heeft, dan zal de vrouw met haar kinderen aan haar meester blijven toebehoren en moet hijzelf alleen vertrekken.

Maar als de slaaf nadrukkelijk zegt: Ik heb mijn meester, mijn vrouw en mijn kinderen lief, ik wil niet als vrij man vertrekken,
dan moet zijn meester hem bij de rechters brengen. Hij moet hem bij de deur of de deurpost brengen. Zijn meester moet dan met een priem zijn oor doorboren. Zo zal hij hem voor eeuwig dienen.

Zebulon-Bijbelverwijzingen in Bijbel

Een duur gedoe, slaven houden
Dus je bent als Israelieten uit Egypte weggevlucht omdat je daar in slavernij leefde. Maar je kunt vervolgens nog steeds slaaf zijn van je volksgenoten. Wel zie je dat in deze verordeningen een vorm van bescherming is ingebouwd bij Hebreeuwse slaven en (seks)slavinnen. Je kunt maximaal zeven jaar slaaf zijn, net als Jacob bij Laban die zeven jaar werkt om zijn vrouw te kunnen krijgen, de dochter van Laban.

Het is een dure aangelegenheid, je moet ze wel goed kunnen onderhouden anders zijn ze vrij:

Wanneer iemand zijn dochter als slavin verkoopt, dan mag zij niet vertrekken zoals de slaven vertrekken. Als zij slecht bevalt in de ogen van haar meester, die haar voor zichzelf bestemd had, moet hij haar laten vrijkopen. Hij heeft niet het recht haar aan een vreemd volk te verkopen, omdat hij haar ontrouw geworden is.

Maar als hij haar voor zijn zoon bestemt, moet hij haar behandelen volgens de bepaling voor de dochters. Als hij voor zichzelf nog een andere vrouw neemt, mag hij haar niet tekortdoen wat betreft voedsel, kleding en huwelijksgemeenschap. Als hij deze drie dingen niet voor haar doet, mag zij vertrekken, voor niets, zonder losgeld.

Leaver Dea as Slaef, de granieten negerzoen van 14 ton die vanuit Tijnje in 1951 hier werd geplant

Jezelf of je kinderen tot slaaf verkopen was een manier om materiele schulden af te betalen. Na een periode van slavendienst kon je dan vrij gelaten worden. Met militaire dienstplicht in moderne landen is het niet anders. Je bent het eigendom van anderen die over je leven en dood mogen beschikken.

Zonder die dienstplicht geen Eerste en Tweede Wereld Oorlog met de vele miljoenen soldaten die aan flarden werden geschoten. Maar zonder leger zou je weer niet beschermd worden tegen de invallen van anderen. Dus het andere uiterste van het spectrum zou dan zijn: iedereen ‘vrij’ in de zin van ‘op zichzelf’.

Het is niet beslist Bijbels om op die geisoleerde wijze naar vrijheid te kijken.

Systeemslaaf van ‘de pers’ draag vrijwillig een muilkorf

Dubbele moraal naar mensen
Dat je de ander niet tot slaaf, eigendom mag exploiteren is pas in de 10de eeuw gemeengoed geworden op last van de kerk. Geen christenen als slaaf houden. Met de tanende wereldlijke macht van de kerk aan het eind van de Middeleeuwen ten opzichte van de wereldlijke heersers van bijvoorbeeld Spanje raakte dat idee weer op de achtergrond.

Met name in de Amerikaanse kolonien waar de Spaanse Conquistadores huishielden, hoe ze de Indianen behandelden. In het Fries gewoonterecht de Lex Frisionum uit de Achtste Eeuw vind je ook meerdere passages over de omgang met slaven, in bezit van ‘vrije’ mensen.

Die bevonden zich in de zelfde categorie als de waakhond tegen de wolven, als bezit dat je met een prijs afkoopt. Je kunt daarover meer lezen in mijn Meisterwerk Liever dood dan Slaaf, een Pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid.

Slavernij associeren met negers uit West Afrika, komt vooral omdat die slaaf waren in de tijd dat het werd afgeschaft. Het zit korter in het geheugen. Thomas Jefferson, de stichter van de Verenigde Staten die het over ‘we the people’ had, en de bevrijding uit onderdrukking door de Engelsen, die had zelf ook slaven.

Net zo dubbelzinnig dus als het Oude Testament bij Exodus 21. Zie maar deze passage over het slaan van je slaven:

Wanneer iemand zijn slaaf of slavin met de stok zó slaat dat deze onder zijn hand sterft, moet hij zeker gewroken worden.
Als de slaaf echter nog een of twee dagen op de been blijft, wordt hij niet gewroken, want het is zijn eigen geld.

Mensen maken vreemd onderscheid tussen wie ze wel als ‘naaste’ zien en wie niet.

Fries Troubadour Bruno ontvangt zijn eigen ‘Liever dood dan Slaaf’ bij het Leaver Dea as Slaaf’-monument

‘oog voor oog’
Ach ja, als je voor je slaaf hebt betaald dan mag je er mee doen wat je wilt. Aldus Mozes. Maar in de zelfde adem hoor je over ‘oog om oog, tand voor tand’ als het om mensen gaat die niet de status van ‘slaaf’ hebben maar ‘naaste’. Sommige mensen hebben door hun positie meer status en belang dan anderen.

Wie zijn vader of zijn moeder slaat, moet zeker gedood worden. Wie een mens ontvoert, of hij hem nu verkocht heeft, of dat hij hem nog in zijn bezit heeft, moet zeker gedood worden. En wie zijn vader of zijn moeder vervloekt, moet zeker gedood worden.

Exodus 21 serieus nemen zou betekenen dat je de hele Freudiaanse kwakdokterij ter dood kunt veroordelen, wanneer ze ‘je jeugd’ als oorzaak willen projecteren voor je huidige handelen. Dat je eigen tekortkomingen op het handelen van je ouders mag projecteren, die ook maar feilbare mensen zijn die op eigen wijze met het leven worstelden.

In Exodus 21 hoefde je niet met je vermeende jeugdtrauma’s aan te komen. Gewoon doodslaan zo’n klagend verwend jong. 🙂 Eigenlijk valt de wet van Mozes verder zo samen te vatten met deze beroemde passage;

Maar als er wel dodelijk letsel is, moet u geven leven voor leven, oog voor oog, tand voor tand, hand voor hand, voet voor voet, brandwond voor brandwond, wond voor wond, striem voor striem.

Wat je vervolgens als tegenstrijdigheid met de eerder vermelde passage ‘het is zijn eigengeld’ (dus je mag er op los slaan bij je slaaf) kunt zien is deze passage. Sla je een tand uit je slaaf dan mag deze vrijuit gaan.

Wanneer iemand een oog van zijn slaaf of een oog van zijn slavin zó raakt dat het verloren gaat, moet hij hem vrij laten gaan als vergoeding voor zijn oog. En als hij een tand van zijn slaaf of een tand van zijn slavin uitslaat, moet hij hem vrij laten gaan als vergoeding voor zijn tand.

Liever dood dan slaaf, slavernij is het oudste instituut naast prostitutie

Zo gingen boeren in de Orient met elkaar om
Vervolgens krijg je een opsomming wat je moet vergoeden, wanneer iemand verwond raakt door een rund dat ‘stotig’ is. De Israelieten waren net als de Friezen gewoon veeboeren. En dan gebeuren er ongelukjes met de stier of met de ‘stotige’ koeien die je gemeen kunnen verwonden of zelfs doden. Het hoornkappen was nog niet uitgevonden.

Aan deze opsomming van regels zie je dus niets ‘heiligs’ of goddelijks zoals bij de Tien Geboden die de HEERE zelf lijkt te dicteren, in Exodus 20. Ze zijn heel praktisch. Zo ga je als Hebreeuwse veeboeren met elkaar om in de late Bronstijd, en zo eis je genoegdoening van elkaar bij geleden schade.

Bij Friese Boeren in de Achtste eeuw en hun Lex Frisionum was het niet veel anders.

Die betaalden ook ‘weergeld’ als ze iemand hadden beschadigd, in lijf of in goederen. Voor elk lichaamsdeel stond beschreven welk prijskaartje er aan moest hangen. Alles volgens het zelfde ‘oog om oog’-principe, dat bij de Mozaische regels de leidraad vormt.

Dat maakt deze praktische regels op detailniveau ook meer inwisselbaar dan die meer universeel klinkende Tien Geboden. Ze klinken meer als historisch curiosum, maar het ‘oog om oog’ principe is wel weer universeel. Tot in discussies toe waarin iemand enkel antwoordt met ‘ja maar jij zei net zus, dus mag ik dit ook zeggen’…

Heb een goede zondag.

3 Replies to “‘Wanneer iemand zijn dochter als slavin verkoopt’ (Exodus 21)”

    1. De Frieslanden zijn ons zelf aan het water onttrokken (geboren) ‘Beloofde Land’. Onze erfenis, die al eeuwen onder druk staat vanwege binnenvallende en plunderende buitenlingen ook wel aangeduid als de ‘Baby-dodeners’ en de Homofilistijnen.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *