In dit zaterdagse archiefverhaal mijn publicatie voor HP De Tijd van 30 augustus 2006, over de opmars van de dakmeeuw in stedelijk gebied. Wilde verhalen over agressieve vogels circuleerden in Leiden sinds zilvermeeuwen en kleine mantelmeeuwen de daken als broedterrein ontdekten. Waar komen de dieren vandaan en komt de stad er ook weer vanaf?

Zeldzame pijnloze natuur is voor veel Nederlanders een garantie voor genot. Maar zoals de Leidse meeuwen laten zien is er een grens aan de natuurliefde. Meeuwen koloniseerden in deze stad massaal de platte daken en dakgoten. Diervriendelijke verjaging werkte tot nu toe averechts. In een kleine tien jaar tijd verschenen honderden extra broedparen paren en met hun opmars en meeuwengebalk nam het aantal klagende bewoners toe.

Een jonge meeuw die bij een peuter in het tuinbadje belandde zou met zijn ouders de aanval hebben geopend. Mensen op straat worden via een luchtaanval van hun snack beroofd. En in het broedseizoen houdt meeuwengebalk complete woonwijken uit de slaap. De klap van een autodeur is voldoende om het gekakel te starten.

Een aantal bewoners overwoog zelfs al verhuizing door slaaptekort en stankoverlast.

Twee CDA-raadsleden in Leiden trokken de aandacht van Nova en Vroege Vogels door zich als meeuwenkiller te profileren. Raadslid Joost Blijie wilde namelijk dat het College van Burgemeester en Wethouders in de stad ontheffing aanvraagt van de Flora en Faunawet. De aanvraag maakt een hardhandige aanpak van de meeuwen mogelijk, en is toegestaan bij dwingende redenen.

Volgens Blijie zou de volksgezondheid en veiligheid van stadsbewoners gevaar lopen, en burgerleed weegt zwaarder dan dat van vogels. Zwaar genoeg om ‘moedwillige verstoring en doding’zoals omschreven in de Faunawet legaal te maken. In IJmuiden is al eerder ontheffing verleend op de Faunawet. Hier mocht staalbedrijf Corus broedende meeuwen en eieren verwijderen omdat agressieve vogels gevaar voor personeel opleverde. Hoewel meeuwen zelden met de snavel naar mensen uithalen werken hun duikvluchten intimiderend.

Het Leidse College erkent in antwoord op Blijie dat een incidentele en diervriendelijke aanpak tot nu toe faalt. Toch ziet het stadsbestuur in Blijies hardhandige aanpak geen oplossing. Het stadsbestuur wil eerst samen met andere meeuwengemeentes en Vogelbescherming Nederland onderzoek laten doen.

De eerste broedpoging van de Hollandse dakmeeuw stamt al uit de jaren zeventig. Maar pas toen meeuwen eind jaren negentig nieuwe broedplaatsen zochten, onbereikbaar voor de snel toegenomen vos, begon de echte opmars. De vos at namelijk binnen drie jaar systematisch alle eieren en jongen op van kolonies in de Zuid Hollandse duinen. De Leidse meeuwen zijn dus eigenlijk vluchtelingen die op de daken een veilig heenkomen zoeken tegen roofdieren.

In Nederland broeden volgens de atlas van Sovon Vogelonderzoek Nederland nu ongeveer 1600 paar zilvermeeuwen op daken verspreid over 22 steden, en een iets kleiner aantal kleine mantelmeeuwen. Leiden heeft de grootste populatie, gevolgd door Den Haag en IJmuiden.

Martin Epe van Bureau Stadsnatuur Rotterdam telde voor de gemeente Leiden in de broedtijd ongeveer negenhonderd zilver- en mantelmeeuwen in de stad. Na de merel, ooit een schuwe bosvogel is de zeemeeuw, zoals hij in de volksmond heet de meest algemene stadsbewoner geworden.

Op de Britse eilanden heeft de meeuw al langer massaal de daken als veilige broedplaats ontdekt. Schotse biologen brachten daarom dit voorjaar een rapport uit over de vogels, waar het Leidse stadsbestuur nu inspiratie uit wil halen. Hierin komt naast de broedbiologie ook de overlastbestrijding aan bod .

Zoals bij ieder biologenrapport luidt de eindconclusie van de Schotten dat ‘geen methode de enig juiste is en er nog meer onderzoek nodig is’. Ook de schoorsteen van ecologen moet blijven roken. Maar tussen samenvatting en conclusie staan voldoende voorbeelden van succesvolle antimeeuw-operaties met zowel diervriendelijke als dodelijke middelen.

Zoals van de Wellpark Foundation, een buurtcomité in Killmarnock waar de bewoners gezamenlijk afspraken maakten over de aanleg van spijkervelden op het dak. Met kosten van ongeveer 150 euro per dak werd nam in enkele jaren het broedsucces van de meeuwen sterk af. De aanpak had effect dankzij samenwerking van buurtbewoners en grootschalige bespijkering.

Dodelijke methodes hadden vooral effect als de meeuwen in kolonies bij elkaar zaten. Voorbeelden hiervan zijn de besproeiing van eieren met olie die het embryo verstikt, en drogering van broedende volwassen meeuwen met giftig aas. Met name de laatste bleek een complete broedkolonie te kunnen decimeren, maar omdat Leidse meeuwen verspreid broeden is dit nogal bewerkelijk.

Verjaging werkt nauwelijks bij meeuwen. De dieren zijn plaatstrouw, en blijven terugkeren naar een broedplaats zolang deze geschikt blijft. Het nageslacht, dat na vier jaar volwassen wordt volgt daarbij het voorbeeld van volwassen soortgenoten, recruitment heet dit. Daarom moeten bij dodelijke methodes eerst de volwassen vogels aangepakt worden, omdat ze anders het slechte, of goede voorbeeld blijven geven.

Tot nu toe is in Nederland alleen de vos er in geslaagd om meeuwen te verjagen. Pogingen om met een kudde konikpaarden een meeuwenkolonie te verdrijven bij het Rotterdamse havengebied mislukte afgelopen jaar. De paarden worden volgens Martin Epe uit de kolonie gejaagd. “Beide diersoorten hadden dit jaar hun eigen afdeling ingericht’, zegt hij.

Ook verjaging in Leiden met een valkenier laat zien dat de intelligente meeuwen niet onder de indruk zijn. De dieren herkennen het busje van de roofvogelaar en vliegen een wijkje verder om later weer terug te komen. Het nut van een valkenier is per definitie dubieus, zo melden experts van het National Birds of Prey Centre, het grootste Britse valkeniersinstituut.

Valkenier Phillip Jones noemt verjaging met roofvogels zelfs onzin. “Gnoes verlaten ook niet de Serengeti omdat er leeuwen rondlopen, bij rondvliegende roofvogels en hun prooi werkt dat net zo”, zegt hij. “Er zijn alleen commerciële motieven bij valkeniers om te pleiten voor verjaging met een valk. ”

Blijie wil hoe dan ook de meeuwen kwijt en dient een nieuwe motie in. Hierin stelt hij voor om komend broedseizoen in een pilotwijk te kunnen beginnen met de aanleg van meeuwonvriendelijke daken, en verwijdering van nesten.“Meer onderzoek, zoals de gemeente wil betekent dat een oplossing op de lange baan wordt geschoven terwijl we al jaren met het probleem zitten”, zegt hij. “Je moet toch proberen of iets de meeuwen van de daken houdt, en bij succes kun je dit op grotere schaal toepassen.”

Alleen jaarlijks grootschalig ingrijpen helpt, zo valt tussen de regels van het Schotse rapport te lezen en dat is duur. Inventarisatie in Leiden toont dat de stad 100.000 potentiële broedplekken bevat die allemaal over een groot oppervlak met ijzerdraad of spijkers moeten worden afgedekt. Bij ieder nieuw gebouw met plat dak zal de architect antimeeuw-constructies in zijn ontwerp moeten opnemen.

Bovendien is alleen van dode meeuwen zeker dat ze niet terugkeren. Een verjaagde meeuw zoekt zijn heil een dak verder, desnoods in omringende dorpen die tot nu toe meeuwvrij waren zoals Oegstgeest. De Leidse meeuwen hebben dit dorp nog niet als broedplek ontdekt maar als Leiden zich hardnekkig toelegt op meeuwenpesten lijkt verhuizing naar het rustige duindorp een kwestie van tijd.

Bioloog Wim ter Keurs, die stadsmeeuwen ringde in Leiden verwacht daarom niet dat effectieve bestrijding van de grond komt.“Je zou ook mensen moeten bekeuren die weigeren hun dak te bedekken met bedrading, want de aanleg daarvan zal een particuliere zaak worden”, zegt hij. “En lang niet iedereen ligt wakker van de meeuwen, er zijn ook veel mensen die stadsmeeuwen juist leuk vinden en die ze voeren. Daar moet de politie dan jarenlang extra tegen optreden. Dus verwacht ik dat de meeuwen in de stad blijvers zijn waar mensen mee moeten leren leven.”