Doodstil

Kerk van Stedum, in Gronings Friesland

In dit zaterdagse archiefverhaal, een stapje uit ’the making of’ Liever dood dan Slaaf, mijn fotografisch en prozaisch Meisterwerk dat 18 december 2021 uitkwam. Dat lukte na jarenlange fototochten door de zeekleilanden van Magna Frisia, zoals hieronder beschreven van 19 augustus 2019.

Op zoek naar Groningen Gothic, graven met schedelgravures uit de Romantische Periode rond 1800, kwamen we terecht in de kerk van Stedum, een machtig Fort van God uit de 13de eeuw dat als baken in het Hoogeland oprijst, het ‘Niets’ boven de Stad Groningen. Met booggewelven en schilderingen uit ongeveer 1400, bij restauratie weer bovengehaald.

Koepelschilderingen Godlinze, met dierafbeelding onder pleisterwerk uit 13de eeuw

Je vond er een praalgraf van de vroeger ‘borgheer’ uit de 17de eeuw. Dus de lokale maffiafamilie die zich met geweld tot landheer had gemaakt.

Die mensen gingen zich ‘adel’ noemen, grondbezitters nadat ze hun grond en bezit hadden verkregen met wapengekletter, afpersing en doodslag. Door historische gewenning behielden ze dan hun bestuurlijke privileges. Zij werden de klasse die het zwaard voeren van de drie-eenheid adel, geestelijkheid en boerenstand/volk. Want als je het woord geen kracht bij kunt zetten, raak je immers je positie kwijt aan de volgende uitdager.

Dat gebeurt zo bij wolvenroedels, maar ook bij mensen.

Er moet bij mensen ergens iemand de leiding hebben, iemand die de rest er onder houdt en die richting aangeeft. Omdat er anders geen orde ontstaat. Net als honden, vinden de meeste mensen het niet erg geleid te worden als die leider maar voor veiligheid, vertier en vreten zorgt. De VVV zeg maar.

Binnenwerk met doodsgravure op preekstoel

Vervolgens denderde de Reformatie door de kerken, alle schilderingen verwoestend en de kerk uitkledend. De laatste Pastoor mocht in Stedum tot 1603 doordienen, als hij maar geen Paapse uitlatingen deed. Twee eeuwen later kwam de Atheistische Franse Revolutie al door Friesland en Gronings Friesland denderen. Toen werd bijvoorbeeld het praalgraf van de Oranjes in de Jacobijnerkerk vernield door zogeheten ‘patriotten’.

Nu was het niet alleen ‘De kerk’ die het had gedaan, nu moest ook de landadel het ontgelden met haar historische privileges. Door ‘van boven’ gesanctioneerde macht werd ter discussie gesteld.

Na de Franse tijd (1796- 1815) en de instelling van een Nationale Grondwet werd de macht meer nationaal gecentraliseerd.  Zo verdween ook die leidende positie van de lokale borgheren. En al snel mochten voorname families ook niet meer in kerken worden begraven. Aan die gewoonte van kerkbegraving danken we nog de uitdrukking ‘rijke stinkerds’. Pas begraven rijken in hun praalgraven,  daarvan rook je tijdens de kerkdienst nog de rottingslucht.

Memento Mori

Niettemin zijn de graven van lokale landadel en notabelen nog van mooie schedeltjes voorzien. Lang leve de ongelijkheid, want zij was de motor van weelde en kunst. Zonder rijke kooplieden had immers ook Rembrandt nooit opdrachten gekregen. Was Amsterdam in de Gouden Eeuw door burgermeesteres Femke Halsema tot Groene Eeuw gemaakt, dan was het bij wat derderangs schetsen door B-artiesten van windmolens gebleven.

Pas in de dood zijn we weer gelijk, dat enige stabiele evenwicht in de natuur. Politiek die naar gelijkheid streeft is dan ook al snel een doodscultus. Toch waren mensen misschien wel meer ‘gelijk’, want de Rijke borgheer en de arme sloeber kwamen allemaal in de zelfde kerk de dienst volgen. Ze kwamen elkaar als gemeenschap nog tegen, van hoog tot laag. Nu leeft iedereen langs elkaar in de eigen bubbel als elementair deeltje, batterijtje van De Economie.

Ook de preekstoel van Stedum uit de vroege 19de eeuw had prachtige Memento Mori-gravures, “Gedenk uw Sterven’, zoals op de vloer bij een graf nog het ‘Kort is het Leven’-motto te vinden was. (‘en Lang is de Eeuwigheid’). Dus of je niet teveel gaat Facebooken en slechte TV kijkt.

Tijd is kostbaar. Zo vind je ook steeds die zandlopertjes op de graven, met daaraan bevestigd Engelvleugeltjes en Duivelvleugeltjes. Omdat je door je wilsbeslissing tussen Hemel en Hel kiest.

Dus niet teveel je tijd verdoen met slechte TV en Facebook. Ik heb geen TV, en gebruik FB enkel om mijn (foto)werk te etaleren

En zo is het. Kort is die worsteling, strijd om het bestaan zoals Charles Darwin het gevecht om status, grondstoffen en levensmiddelen noemde. Met plaatsen als deze, via Godsdienst, muziek en kunst proberen mensen geïnspireerd te blijven, gedreven om door te leven in het zicht van hun einde.

Kunstig en duister graveerwerk in de kerk

De preekstoel

Zie ook deze prachtige preekstoel met de kerkbijbel van Stedum. Hier zou je graag een donderpreek vanaf laten bulderen, om te ‘lullen als Brugman’. Dat was de Franciscaner volksprediker Jan Brugman (15de eeuw) die uren en uren en uren kon doorpreken, over de God die zich misschien wel beter laat vinden als iedereen gewoon eens z’n kop houdt. Altijd maar die meningen.

Met zicht op de booggewelven

Memento Mori houtsnijwerk

Doodstil
Net als de grote ‘kale’ delen van Friesland is het Hogeland pas interessant om te bezoeken als je de historische wording van het landschap doorziet. Dat die ene heuvel van Rottum in de groene zee bijvoorbeeld de plaats is waar het Julianaklooster stond, maar eerder was het al een heilige plaats voor Heidense rituelen. Dan krijgt de plek toch een extra energetische lading, net als de vele stiekeme weggetjes in het boerenland, die verborgen hoekjes.

Om Alpen mooi te vinden hoef je je best niet te doen. Het zeekleiland is landschap voor gevorderden, dat charme krijgt door haar Middeleeuwse wordingsgeschiedenis. Het samenspel van menselijke strijd om bestaan en de natuurkrachten waarin de monniken, landheren en boeren zich met en tegen vechtend een onderhoud gaven.

Neem ook plaatsjes als Doodstil, wat je moet lezen als ‘Doods’-til, een til is een Groninger naam voor een Brug. Het was er even goed doodstil en zo zie je dat zelfs in 1 van de dichtstbevolkte landen op aarde de leegte overheersen kan. Wat zegt dat dan over hoe ‘vol’ de planeet werkelijk is?

Als een Middeleeuws fort van God

Memento Mori

idem

Groningen Gothic

Dit schedeltje leek bijna lachwekkend, je bent er niet minder dood om

Doodstil

Het Hoogeland, je kunt recht vooruit de heuvel van Rottum zien

Rottum

Kerkspits Rottum

MET Memento Mori

Ook graven uit de 17de eeuw

idem

De 19de eeuwse kerk van Rottum met zicht op het Hoogeland

Zicht vanaf de heuvel waarop Rottum ligt

Het Hoogeland in harde zeewind

De schedelgravures die we hier Groningen Gothic noemen vind je vrijwel alleen in het Hogeland, bij graven uit de periode 1790-1850. Twee weken terug vonden we deze al in Kloosterburen (naast Pieterburen):

Memento Mori

Als onderdeel van dit graf

En deze was ook mooi…

Dus we bouwen zo al een aardige collectie op van Groningen Gothic. Zie ook deze van Eppenhuizen, een plaatsje met Middeleeuws kerkgebouw achter Doodstil:

Eppenhuizen

Achter Doodstil lag ook nog een plaatsje met Middeleeuwse kerk en schedeltjes

Idem

De serie Groningen Gothic heeft meerdere functies, waaronder een spirituele. Zonder de Dood zou er geen Godsdienst zijn. En zonder het idee, op 1 of andere manier voort te leven, dan is het voor velen ook moeilijk om in het dagelijks leven te leven. Althans, voor mensen die consciëntieus zijn aangelegd.

Kloosterburen

De dieren zijn zich van hun onvermijdelijk einde niet dagelijks bewust. Moderne mensen weten al helemaal niet met die weggestopte doodsangst om te gaan, dus krijg je zaken als Klimaatwaanzin, emotionele incontinentie rond spelletjeshows op TV, en al wat tenenkrullende ergernis wekt tot Jumbo Radio aan toe in de knalgele supermarkt.

Typische moderne Aula (Slingehof, Drachten), pislelijke modernistische architectuur als uiting van onderliggende economistische filosofie, een Dodenverwerkingskazerne.

In de moderne tijd is de Dood ergens naar een industrieterrein verbannen. Lijken worden in een modernistische hoekige aula van glas en beton doorgedraaid, precies economisch afgemeten naar wat de verzekeraar ‘Yarden’ wil uitkeren, de hoeveelheid minuten tot het volgende lijk binnenkomt, de hoeveelheid koffiekopjes en gereformeerd zuinige zoete koekjes.

Voor het ‘monument’ dat aan je dierbaren herinnert moet je bij een ambtenaar een vergunning aanvragen.

Nu nog in de kracht van je leven, met energie voor de worsteling

Aan Gene Zijde

Rond de Middeleeuwse kerken van Friesland en Gronings Friesland ligt de dood nog vanzelfsprekend in het centrum van de gemeenschap. Het is 1 van de vele manieren waarin je het veranderde wereldbeeld van het Westen ziet, dat van een God-gelovige samenleving naar een Atheistische Oligarchie, een kartel waar mensen veranderden in Menselijke Voorraden voor een Economie.

Mijn voorvader en naamgever, hij is er al 47 jaar

De lelijkheid van moderne architectuur, economisch afgemeten op aardse levensduur. Het saeculum, Latijn (net als ciecle) voor een eeuw, de maximale mensleeftijd, waarvan de term ‘seculier’ ook is afgeleid. Net als de mentaliteit van moderne Menselijke Voorraden van de Economie, (Human Resources), goddeloos, moet iets in de terugverdientijd zijn geld opleveren.

En dan het contrast met die Middeleeuwse forten van God die al 800 jaar als baken in ons Friese landschap staan. Middeleeuws mooi.

…en zo is het

Ze zagen dat het Goede, Ware en Schone het belangrijkst waren. Dat je zo’n enorme kerk als relatief kleine gemeenschap optuigt, die daar 800 jaar later nog baken staat te zijn. Met een kerkspits die ten hemel wijst, de hoogste prioriteit: naar de Oneindige Eeuwigheid van het Heelal.

  • Een foto uit deze serie heeft het uiteindelijk tot mijn Meisterwerk gehaald, dat je kunt bestellen via www.lieverdooddanslaaf.com

7 Replies to “Doodstil”

  1. “Er moet bij mensen ergens iemand de leiding hebben, iemand die de rest er onder houdt en die richting aangeeft. Omdat er anders geen orde ontstaat.”
    Volgens mij is het andersom.
    Het leiderschap ontstaat vanuit de orde.
    Bij hondenroedels is de leider altijd ontspannen en rustig, één blik of snauw is vaak voldoende om de rust te doen wederkeren.
    Georganiseerd leiderschap is, mijns inziens, een contradictio in terminis.

    Ik wil je complimenteren met de prachtige foto’s.
    Ben je wel eens wezen kijken bij de kerk van Midwolde?
    Daar valt vast wel een interessant verhaal over te vertellen.
    Ik vraag dit puur uit eigen belang aangezien ik in een klein, niet meer bestaand huisje achter deze kerk ben geboren en opgegroeid.

  2. Ooit zag ik een hele grote, dikke grafsteen op een Grunniger karkhof,
    met het volgende opschrift:

    Hier ligt Hendrik Waringa te genieten van zijn dood,
    Hoe meer hij kreeg hoe minder hij genoot.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *