Wilde wolf trekt zich niets aan van de mens

Bordje bij biologe Gesa Kluth in Spreewitz

In dit zaterdagse archiefverhaal, mijn wolvenreportage voor Wetenschap & Onderwijs van NRC Handelsblad (28-08-2005), het eerste Nederlandse verhaal over de Duitse wolven. Toen voorspelde ik al de komst van de wolvensoap. Mijn vader was mee naar Ober Lauzitz als mattie, we draaiden keihard System of a Down onderweg “they trie to build a prison’.

Hij heeft de wolf wel gezien, ik niet terwijl ik met de biologen op stap was.

Wolven kunnen dicht bij mensen leven, zo ontdekken biologen, als ze maar een plek hebben om zich terug te trekken. De twee nieuwe Duitse roedels in Saksen lopen ongemerkt langs bebouwing en trekken zich weinig aan van machinelawaai en mitrailleurvuur. Loopse wolvinnen kruisen zelfs met tamme herdershonden.

Keutel van ‘der Gigant’, het alfamannetje van de roedel

DE WOLF KRIJGT (28-08-2005) vaste voet aan de grond in Duitsland, tussen Dresden en Cottbuss, op de Muskauer Heide en Neustadter Heide. Deze zomer zijn er weer vijf ‘raszuivere’ pups geboren. De wolf (Canis lupus) blijkt zich er niet te beperken tot de vrije natuur. Zonder veel problemen waagt hij zich ook in de bebouwde omgeving, dicht op de mens.

”Ik heb ook wolvensporen in mijn achtertuin hier in Spreewitz gevonden”, vertelt Duitse wolvenbiologe Gesa Kluth. Ze onderzoekt de verspreiding van twee nieuwe Saksische roedels met haar ‘Wildbiologisch Büro Lupus’. ”Ze volgden onze hond, die beschouwen ze mogelijk als een indringer in hun jachtgebied.”

De Duitse wolven volgen een Europese trend van de laatste vijftien jaar. Vanuit kerngebieden zoals de Italiaanse Abruzzen, Polen en Spanje herkoloniseert het intelligente roofdier op eigen kracht gebieden waar het al een eeuw of langer was uitgeroeid. Verspreiding kan snel gaan. Een wolf plant zich snel voort en kan op zoek naar nieuw territorium grote afstanden afleggen.

De strenge beschermingsmaatregelen binnen EU-landen werken als rugdekking.

Pootafdruk

De terugkeer van deze erfvijand van de mens uit sprookjes en volksverhalen gaat ook in Duitsland niet zonder slag of stoot. ”Traditioneel zorgen wolven voor angst onder de bevolking en voor belangenconflicten met boeren en jagers”, zegt Kluth, ”Vooral toen die schapen werden geroofd nam de angst bij boeren toe. Het Saksische milieuministerie dat ons onderzoek betaalt, stelde hier zoveel mogelijk positieve media-aandacht tegenover, om imagoschade bij wolven weg te nemen.”

Deze middag volgt Kluth de wandel van een vrouwtjeswolf met een halsbandzender. Via de Neustadter Heide rijden we per fourwheeldrive naar de grens tussen de bruinkoolmijn en het militaire terrein. Hier bevindt zich het territorium van de roedel, waar de wolf met zender deel van uitmaakt. Al rijdend probeert ze in het zandpad sporen van wolven te ontdekken. Zo kijkt Kluth of ze recent in het gebied zijn geweest.

Na een tijdje rondrijden verraadt een constante piep van haar zender de aanwezigheid van de wolvin. ”Zo’n band scheelt enorm als je een wolf wilt vinden want ze houdt zich goed verborgen”, zegt Kluth. ”Afgelopen winter wilden we meer wolven vangen om een halsband om te doen. Dat vangen kan alleen bij sneeuw omdat je dan alle sporen kunt volgen. Maar ze ontsnapten. Pas volgende winter kunnen we het weer proberen.”

Keutel verzamelen

Kluth en collega Ilka Reinhardt vingen wel twee hybridepups, die het vrouwtje met de halsband had gebaard. ”De wolvin die we nu volgen had twee jaar geleden met een tamme herdershond gepaard”, zegt Kluth. ”Ze kon namelijk geen nieuw mannetje vinden, en de vorige alfaman was verdwenen. We hadden besloten dat die pups niet mochten mixen met de rest van de populatie.

Bovendien werden die hybridewolven lastig. Ze waren al na acht maanden loops en begonnen honden van wandelaars te benaderen.”

Wolf en hond staan zo dicht bij elkaar dat ze volledig vruchtbare nakomelingen geven. Vooral in Roemenië is hybridisering algemeen. In de Roemeense stad Brasov lopen wolven gewoon over straat. Veel halfwolven zijn er actief als straathond, en ook in Italië is dit vastgesteld.

Telemetrie om gezenderde wolven op te sporen

De eerste Duitse wolven kwamen in 1998 zonder menselijke inbreng uit Polen de grens over. Voor het eerst sinds 1904 brachten zij in 1850 weer jongen groot op de Heimat. De afgelopen eeuw probeerde een tiental wolven zich nog te vestigen. Na de bouw van het IJzeren Gordijn sneuvelden de meeste migraties van wolven op landmijnen bij de DDR-grens. Zeven wolven die in de jaren negentig de Poolse grens overstaken sneuvelden op de snelweg en door illegale afschot.

In een gebied van 700 vierkante kilometer tussen Dresden en Cottbus schuimen nu tenminste twaalf wolven rond. Twee kerngebieden, de Muskauer Heide en Neustadter Heide hebben nu elk hun eigen roedel. Een roedel bestaat altijd uit een dominante mannetje, de ‘alfaman’, en een dominante wolvin die jaarlijks jongen baart.

Daarnaast bevat iedere roedel ongeveer vier jongen uit het voorgaande jaar. Deze verlaten de roedel bij geslachtsrijpheid of aanhoudende dominantiestrijd.

Op bezoek bij Gesa Kluth in Spreewitz, met vlaggetjes kun je een gebied afzetten en wolven vangen, omdat ze niet langs de vlaggetjes lopen

De Duitse wolven zijn afkomstig uit rondzwervende wilde Poolse populaties, honderd kilometer over de Neisse-grens in West-Polen. Polen heeft altijd een grote wilde wolvenpopulatie behouden van zeker 600 dieren in haar uitgestrekte natuur. Menselijke factoren spelen hier ook een rol. Na de communistische periode droegen landeigenaren en zelfs jagers bij aan de bescherming van wolven in het land.

Zij zagen er een toeristische trekpleister in voor vermogende trofeejagers. Ironisch genoeg lijkt de populatie iets te krimpen sinds de Poolse regering eind jaren negentig een algemeen jachtverbod afkondigde.

Het studiegebied van biologe Kluth, de Muskauer en Neustadter Heide, lijkt sterk op de Veluwe bij Harskamp. Het terrein is licht glooiend en bestaat uit zandverstuivingen en verdwaalde dennen. Twee militaire oefenterreinen zijn favoriet rustgebied voor de wolven. Het jachtgebied van de dieren is veel groter en strekt zich nog een tiental kilometers verder rond de heide, met dorpjes en steden, bossen, weilanden en kilometers grote gaten in de aarde waaruit bruinkool wordt gewonnen.

Het leefgebied, restant van oude bruinkoolmijn

De vijf nieuwe pups die deze maand op de Neustadter Heide werden ontdekt zijn wel echte wolven, geen halve honden. Dit is te danken aan een ‘alfaman’, een leidend mannetje, die afgelopen jaar opdook, waarschijnlijk vanuit Polen. Zijn eerste levensteken vanmiddag is een enorme keutel, die Kluth opvangt in een plastic zakje voor analyse in het lab.

”We noemen deze alfaman ‘der Gigant’ en je ziet wel waarom”, lacht ze. ”De keutels zijn belangrijke aanwijzingen. We halen er de voedselsamenstelling uit, en verse keutels bevatten ook bruikbaar DNA-materiaal. Dat kunnen we gebruiken ter vergelijking met Poolse wolven. Zo kunnen we door vergelijking van genetisch materiaal achterhalen met welke roedels in Polen onze wolven verwant zijn.

Ze kunnen ook uit Oost Polen zijn gekomen, daar zitten de meeste wolven en ze zijn in staat de afstand af te leggen. ”

Het leefgebied

De cover van het Amerikaanse blad Newsweek meldde afgelopen maand dat Europa verwildert. De Duitse wolven zouden hier het belangrijkste symbool van zijn. Maar het blad trapte in een oude valkuil, namelijk dat wolven alleen in wilde oernatuur kunnen leven. Uit nieuw onderzoek in zowel Amerika en Europa blijkt eerder het tegendeel. Onder dekking van strenge natuurbescherming passen wolven zich juist snel aan mensen aan. De Saksische wolven vormen hierop geen uitzondering.

”Mensen denken dat wolven alleen op de heide blijven omdat bijna niemand ze ziet”, zegt Kluth. ”In werkelijkheid komen ze tijdens hun nachtelijke jachttochten overal, zo hebben we met sporenonderzoek ontdekt. Ze komen ongemerkt dichtbij bebouwing, ver buiten de rustgebieden op de heide.” Zelfs in haar eigen tuin!

”Wat ik niet had verwacht is dat ze ook gebruik maken van menselijke constructies. Ze lopen gewoon dwars door het open dagbouwterrein, onder de ratelende lopende banden door die de kool transporteren. En tijdens oefeningen met tanks door het leger blijven ze gewoon op de heide zitten. Bezoekers die de wolven willen zien, verwachten altijd dat het hier een grote wildernis is. Vervolgens schrikken ze bij het zien van de bebouwing en industrie.”

Bruinkoolmijn bij Spreewitz, ook wolventerritorium

Haar waarnemingen lijken sterk op die van de Spaanse wolvenbiologen, die hun onderzoek in 2003 op een internationaal wolvencongres in Segovia presenteerden. Spanje heeft inmiddels ruim 2000 wolven, na Rusland en Roemenië is dit de grootste Europese wolvenpopulatie. Veel wolven hebben daar het bos de rug toegekeerd en leven vaak in boomloos boerenland dichtbij mensen. Snelwegen hielden de uitbreiding niet tegen, de wolven gebruikten gewoon viaducten voor de oversteek.

Het hoofdvoedsel van Spaanse wolven bestaat voor 70 procent uit de kadavers van schapen, voor de rest uit klein wild, maar ook honden. Met hun naaste verwanten onderhouden wolven dus een dubbele relatie, die ook in de Italië en in Polen is vastgesteld.

Tot natuurgebied teruggegroeid bruinkoolgebied

Ook het idee dat wolven alleen uit gebrek aan wilde prooi aanvallen uitvoeren op vee blijkt een mythe. Dit constateerde wolvenbioloog David Mech al in 1995 in wetenschapstijdschrift Conservation Biology. Mech volgde ruim twintig jaar de terugkeer van de Amerikaanse wolf in bewoond gebied in Missouri. De uitbreiding gaat hier snel en levert de nodige confrontaties op. Het bagatelliseren van schade zou volgens Mech op lange termijn averechts kunnen werken voor de terugkeer van de wolf.

Wolven vangen namelijk onbewaakte schapen omdat deze een makkelijke prooi zijn, niet uit voedselgebrek. Met name nieuw vestigende roedels bezondigen zich hieraan, als geen voorzorgsmaatregelen worden genomen. De Duitse schaapherder Frank Neumann ondervond dit drie jaar geleden. Hij verloor in totaal drieëndertig schapen aan de wolven in Oberlausitz die rond zijn land jaagden.

Niettemin heeft Oberlausitz een van de hoogste wilddichtheden van Duitsland.

Schaapherder Frank Neumann

”Ik ben een nacht in het veld gebleven om de wolven te zien, misschien kon ik ze verjagen”, zegt Neumann, bij zijn kudde van ongeveer 1000 schapen in miniatuurdorp Schleife. ”Volgens sommige boulevardkranten zouden ze me toen hebben aangevallen. Dat is erg overdreven, maar drie wolven kwamen wel tot drie meter voor mijn neus op mij af. Volgens de biologe, Gesa Kluth wilden ze me uittesten. Ik ben toen maar in mijn trekker gaan zitten.”

Neumann kreeg tegen de toenmalige marktprijs van ongeveer 250 euro zijn fokschapen vergoed door het Saksische milieuministerie. Die compensatiemaatregelen schrijft de EU-norm voor in de Bern Conventie die wolven in Europa beschermt. Maatregelen om zijn kudde te beschermen moest Neumann zelf betalen.

Franse schapenboeren in wolvengebied zullen op een zelfde manier hun bedrijfsvoering moeten herzien, als hun gebied door wolven wordt herontdekt. De Noren gaan drastischer te werk, zij laten jaarlijks enkele wolven afschieten.

Bewaking met schapenhond

Hoewel Neumann nog dagelijks wolvensporen vindt, wordt zijn kudde niet meer aangevallen. ”Ik heb nu al mijn schapen in een schrikdraad-omheining staan, in plaats van los in het veld”, verklaart hij. ”Daar zet ik een spanning op van 15.000 volt. Ook heb ik dit jaar een Zwitserse schaapshond aangeschaft die hier in de kudde loopt. Met nog twee honden daarbij zou dat volgens het milieuministerie genoeg moeten zijn om een wolvenroedel op afstand te houden. Zolang dat werkt hoor je mij niet klagen.”

Het Saksische milieuministerie is verantwoordelijk voor de bescherming van de wolf. Zij probeert vooral de sterke Duitse jachtlobby te vriend te houden, die vrezen voor nieuwe concurrentie. Een goed wolvenimago is nodig om illegale afschot te voorkomen. Eind jaren negentig werden vijf wolven gedood door jagers.

Schrikdraad

”De meeste jagers zijn positief, omdat de wildstand niet sterk daalt”, zegt Kluth. ”Er zijn wel een paar jagers die ons bedreigen, maar we krijgen bijvoorbeeld ook dreigbrieven van dierextremisten die zich wolfdreamer noemen. We zouden ons te veel met de natuur bemoeien.”

De jagers staan nu opnieuw in een kwaad daglicht. Want volgens een logische rekensom zijn tenminste 13 wolven verdwenen. ”Het wolvenpaar op de Muskauer Heide moet jaarlijks ongeveer vijf jongen krijgen, en dat sinds 2001”, zegt Kluth. ”Een vrouwtje daaruit volgen we nu met de zender, een ander is dood en dan moeten nog ergens dertien wolven zijn waar we nooit meer iets van hebben vernomen.”

Publiciteit over Duitse wolf

Boulevardkrant Bildzeitung beweerde daarom afgelopen maand dat jagers de wolven hebben afgeschoten. ”Sommige jagers roepen luid rond dat ze alle wolven kwijt willen, dus dan vraag je om zo’n krantenartikel”, zegt Kluth. ”Maar de werkelijkheid is dat we geen enkel idee hebben wat er is gebeurd. De wolven kunnen weer terug zijn gelopen naar Polen, ze kunnen Brandenburg zijn ingetrokken, of naar het westen.

We willen daarom meer wolven vangen om radiozenders om te hangen. Maar het ministerie van de deelstaat was de afgelopen jaren erg terughoudend met vangstvergunningen, en door alle media kwamen we nauwelijks aan onderzoek toe. Tot nu toe lijkt het wel alsof de minister ons gebruikt om zijn groene imago te promoten.”

Michael Gruschwitz, de leider van het wolvenprogramma bij het Saksische milieuministerie, vindt wetenschappelijk onderzoek ook niet zijn topprioriteit. ”Ook het onderzoek heeft wolven-pr als voornaamste doel”, zegt hij. ”Media-aandacht werkt als effectief natuurbeschermingsmiddel. Ook werkt het de promotie van ons natuurbeleid in de hand, al moet ik erkennen dat de wolven gewoon uit zichzelf zijn gekomen. We hadden geen wolvenplan.”

Het Wolfs kontaktburo

Protectionisme en politiek zijn ook een reden waarom het Saksische ministerie terughoudend is met vangstvergunningen. Gruschwitz ondervindt bijvoorbeeld sterke druk van de ook in Duitsland krachtige dierenbeschermingslobby om de wolven niet te verstoren. Hierdoor blijft onduidelijk hoe de verspreiding naar het westen verloopt.

De Duitse Naturschutzbund (Nabu) kondigde daarom afgelopen maand aan zelf vrijwilligers op te leiden die Kluth gaan ondersteunen. Kledingmerk Jack Wolfskin heeft zich als sponsor opgeworpen.

In Nederland komt de wolf alleen op papier voor, in beheersplannen voor de Veluwe. Serieuze plannen voor geforceerde herintroductie ketsten steeds af op publieke weerstand. De Duitse wolven zullen dus spontaan onze grens moeten oversteken, en dat is helemaal niet ondenkbaar.

Wolven op zoek naar nieuw territorium kunnen theoretisch Nederland bereiken, zegt Kluth. Als ze ’s nachts trekken kunnen ze in enkele weken honderden kilometers bewoond gebied doorkruisen. Alleen neemt de kans toe dat ze verkeersslachtoffer worden door het grotere aantal snelwegen in het westen. Of ze het ook halen blijft dus nog even afwachten.

Wolf

  • dit verhaal verscheen op 28-08-2005 in NRC Handelsblad en was vrij profetisch. De voorspellingen kwamen uit

6 Replies to “Wilde wolf trekt zich niets aan van de mens”

  1. Zou de wolf echt hier heen zijn gelopen. Of zijn het uitgezette exemplaren uit het vol programma in Polen waar Italië en Frankrijk ook mee zijn herbevolkt. Dat zou des te meer verklaren waarom de wolf zich zo gemakkelijk laat zien. Deze theorie past prima in de rewilders praktijk die das en boom ook heeft gevolgd. En nu zitten we weer met de biodiversiteit kosten van deze rovers. Ik kan prima leven zonder das of wolf.

  2. Ja, hier in Noorwegen worden ze afgeschoten indien te veel wolven dit ivm schapenboeren.
    Half jaar geleden weer eentje mogen ontmoeten nu op ons erf ca 6 m afstand. Keek verbaasd en maakte rechtsomkeer.

  3. Het wolvensprookje zal duren tot er een roodkapje opgevreten wordt.Die sprookjes over de boze wolf hebben een grond.

  4. Dat bewijst maar weer eens de wolven van leven, gehouden dieren. Niet van het wild. Lotje getikt. Kadavers hebben we hier niet in Nederland. Wolf pakt alles wat voor zijn neus komt. Niet alleen schapen, ook een groot dier. Ook nog voor de fun, afschieten hier Nederland. Zijn niet wijs. Problematiek is groot in die landen, hier halen ze het aan. We hebben niet dat weidse, maar postzegels met gehouden dieren, waar mensen leven, werken en recreëren. Wolf moet op particuliere grond met gehouden dieren vogelvrij worden verklaard. Hoort daar niet.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *