Rene Breukel (Afdelingshoofd Netwerkontwikkeling Rijkswaterstaat) was afgelopen vrijdag 20 januari bij Natuurmonumenten in Amersfoort heel stellig, samen met Marleen Wilschut, hun programmamanager (…) Natura 2000: De ‘impact’ op Natura 2000 van garnalenvisserij door ‘bodemverstoring’ zou ‘significant’ zijn, een juridische term, en zelfs ‘enorm groot’.

En ‘De invloed door bodemberoering garnalenvisserij zal fors omlaag moeten.’  Rijkswaterstaat betaalde onderzoeksbureau Altenburg en Wymenga van Eddy Wymenga om juridisch belastende taal op papier te krijgen tegen deze kustvisserij, de notitie getiteld ‘Impact bodemberoering door garnalenvisserij in de Waddenzee.’

Die door Rijkswaterstaat gekochte onderzoekers lijken een duidelijke opdracht mee te hebben gekregen: zaai verdenking. Maar meer dan ‘is mogelijk’ en ‘aannemelijk’ leveren ze niet. Andermaal maken ze weer geen onderscheid tussen ‘invloed’ op natuur en ‘schade’, omdat ze niet kwantificeren wat ze bedoelen.

Kracht van suggestie
Het publiek-private Waddenbestuur dat Rijkswaterstaat in 2012 opzette, opent de aanval in een voorjaarsoffensief, dat in mei tot ontknoping komt bij politieke evaluatie van Waddenbeleid. Rijkswaterstaat start dat offensief, omdat ze achter gesloten deuren met private belanghebbenden als Natuurmonumenten (tot ‘beheerder’ gemaakt als private organisatie) en activisten van Rijksuniversiteit Groningen/NIOZ (ook tot ‘beheerder’ gepromoveerd) een ‘evaluatie’ houden van huidig natuurbeleid.

Die evaluatie komt pas mei openbaar, zodat de mensen die op het menu staan – de garnalenvissers- met een half jaar vertraging in actie kunnen komen. Rijkswaterstaat gaat op de juridische toer. Ze hebben geen bewijzen, maar ‘mogelijkheden’ en ‘het zou kunnen’. Met het voorzorgprincipe in de hand, is het zaaien van suggestie en verdenking vervolgens afdoende:

Uit de – nog lopende – evaluatie voor de Waddenzee blijkt dat de slechte kwaliteit van het sublitoraal (H1110A, permanent overstroomde zandbanken) in hoge mate wordt toegeschreven aan bodemberoering door garnalenvisserij.

Probeer nu eens te kwantificeren wat ‘slechte kwaliteit’ is van een getijdengebied met zandbanken. Historisch bepaalde vogelaantallen en vispopulaties, uit de jaren ’80 en ’90 die weer gehaald zouden moeten worden. Alsof je de klok weer terug kunt zetten in de natuur. Het begrip ‘kwaliteit’ is in natuur zeer subjectief, te beperken tot ‘de smaak van een paar ecologen van Wageningen UR.

Zie wat Rijkswaterstaat hier schrijft. Ze stellen niet ‘er is nu bewezen’, maar ‘wij beschuldigen, schrijven toe.’ Omdat ze al heel lang van plan zijn om de vaargeulen ook te sluiten voor visserij. Tegelijk lees je NIETS over de desastreuze invloed die sterk toegenomen strandsuppleties van Rijkswaterstaat kunnen hebben. Omdat niemand betaalt voor deugdelijk onderzoek om dat bloot te leggen, ‘bestaat’ die invloed niet.

Hier besteedde ik al uitgebreid aandacht aan in september 2014 voor Climategate.nl, toen Martin Baptist en Mardik Leopold een door Rijkswaterstaat betaalde studie publiceerden. Hieruit zou blijken dat die suppleties geen relatie zouden hebben, dus stelden ze: als het de buurvrouw niet is moet het de buurman zijn (de vissers)

Ook aanwezig was de ‘sienioor merien iekolodjist’ van Rijkswaterstaat, die afkomstig is van de Waddenvereniging: Lies van Nieuwerburgh met op haar linkedinprofiel een ‘Wees wijs met de Waddenzee’-trui aan. Toen ik een peuter was droeg ik ook zo’n t-shirt. En zo rouleren milieu-activisten en overheidspersoneel onderling in baantjes.

Altenburg en Wymenga onwaardig
Ook aanwezig in Amersfoort was Joris Latour van Altenburg en Wymenga. Die doet in dat rapport, wat alle ‘beleidsrelevante’ onderzoekers doen. Zoveel mogelijk literatuur op 1 hoop gooien, en daaruit de door de opdrachtgever gewenste interpretatie naar voren schuiven. Opvallend is de titel van dit rapport, alsof alleen garnalenvisserij een invloed zou zijn.

Terwijl de memo ook andere invloeden bespreekt, zoals baggeren van vaargeulen en het leggen van kabels voor ‘duurzame’ energie. Alle aandacht van Rijkswaterstaat tegen garnalenvisserij mag een duidelijk belang hebben: Zo ontzien ze de eigen invloed van zeer sterk toegenomen strandsuppleties, het dumpen van tientallen miljoenen kuubs elders opgebaggerd zand voor de kust, waarbij je complete schelpenbanken vervolgens begraaft.

Iedere serieuze aandacht voor die suppleties heeft Altenburg en Wymenga weggemoffeld, alleen de literatuurverwijzing op bladzijde 39 vermeldt een studie. In dit door Rijkswaterstaat gekochte rapport staat nergens bewezen dat er schade aan natuur optreedt door die activiteit, die ten opzichte van natuurlijke dynamiek en sterk in omvang gegroeide zandsuppleties.

Het gaat om de kracht van suggestie, met termen als ‘is mogelijk’ en ‘zou kunnen’, en ‘het is aannemelijk. Zie bijvoorbeeld bladzijde 26:

Gezien het feit dat de garnalenvisserij in grote delen van het sublitoraal van de Waddenzee wordt uitgevoerd en jaarrond plaatsvindt in de Waddenzee, is het aannemelijk dat op enig moment sprake is van overlap in ruimte en tijd tussen deze activiteit en de aanwezigheid van deze eendensoorten.

Omdat het om soorten gaat die een grote verstoringsafstand en bufferzone hebben conform Krijgsveld et al. (2022), is het aannemelijk dat de garnalenvisserij op enig moment leidt tot verstoring.

Aannemelijk, op enig moment, ‘verstoring’, waarbij ‘verstoring’ geen natuurkundige grootheid is. Maar de observatie van een verrekijkerjongen, die een eend ziet opvliegen als er een boot aankomt. Het gelijktijdig ‘aanwezig’ zijn van een visserschip en een eend kun je dan framen als dominosteen in een ineenstortend ecosysteem. Wanneer je geen wetenschap hoeft te bedrijven maar juridische propaganda. De jurist-activist Kees Bastmeijer zit bij de Waddenacademie al zijn handen te wrijven.

Commercieel belang bij verdenking zaaien
Het commerciële belang voor zo’n gekocht onderzoeksbureau mag duidelijk zijn, en ook Wageningen UR kan alvast handenwrijven. Al deze aannemelijkheden, mogelijkheden en ‘verstoringen’ (hoe meet je ‘verstoring’ ten opzichte van ‘verandering’) leveren weer een onderzoeksplicht op: De beschuldigde partij mag bewijzen dat zij GEEN invloed hebben, in natuurbeleid waar ‘invloed’ gelijk is aan ‘schade’.

Ze formuleren zoveel mogelijk ‘mogelijkheden’, die de beschuldigde partij dan met duur onderzoek zal moeten ontkrachten. Het enige feit dat de door Rijkswaterstaat gekochte ecologen van Altenburg en Wymenga inbrengen, is de zeer vaak herhaalde observatie: dat er visgebieden zijn langs de kust en het Wad waar de vissers soms zelfs iedere week terug keren (De 30 maal. Wat een visser een ‘Goede visstek’ zou noemen, wordt zo door Joris Latour uitgelegd als ‘ecologische ramp.’

Met de kracht van omgekeerde bewijslast uit het voorzorgprincipe zet Rijkswaterstaat zo haar offensief in, met dit door hen met gemeenschapsgeld gekochte onderzoeksbureau (blz 18):

Schelpdieretende duikeenden kunnen worden verstoord door de garnalenvisserij en daarnaast kunnen effecten op het voedselaanbod optreden. Gezien de schaal en frequentie van de garnalenvisserij is het zeer waarschijnlijk dat er verstoring van duikeenden optreedt.

Daarnaast leidt de garnalenvisserij mogelijk tot effecten op zeer jonge mosselbanken en daardoor tot effecten op het voedselaanbod voor de schelpdieretende duikeenden.

‘Effecten’
Meer dan de kracht van suggestie levert dit ‘onderzoek’ dus niet. En dan: wat is ‘verstoring’, kun je ‘verstoring’ kwantificeren in een objectieve eenheid? Wat is het verschil tussen ‘verstoring’ en ‘verandering’… Of ‘effecten’: In de natuur heeft alles effect op alles. Hoe kwantificeer je ‘effecten’, ten opzichte van natuurlijke verandering. Een dynamisch getijdengebied verandert op alle tijdschalen altijd.

In de jaren ’70 waren zeehonden zeldzaam, nu zijn er meer dan tienduizend. Wat voor ‘effecten’ die kunnen hebben…

Toelichting
Effecten op de duikeenden topper, brilduiker en eider kunnen bestaan uit directe effecten, in de vorm van verstoring door garnalenvissers, en indirecte effecten, via effecten op het voedselaanbod. Hieronder bespreken we eerst de directe effecten (verstoring) en daarna de indirecte effecten (effecten op het voedselaanbod).

Directe effecten: verstoring door garnalenvisserij
O.a. door Jongbloed et al. (2010; 2015) is opgemerkt dat de garnalenvisserij kan leiden tot verstoring van duikeenden, zoals eider, topper en brilduiker. Jongbloed et al. (2015) schatten op basis van expert judgement ( = natte vinger-mening van een ecoloog/activist RZ) in dat het effect van verstoring door garnalenvisserij klein is op eider en topper.

De ruimtelijke overlap van deze soorten met de garnalenvisserij is klein en de gevoeligheid voor rustverstoring is klein bij eiders en matig bij toppers, aldus Jongbloed et al. (2015). Het is echter ook mogelijk dat de verstoring door garnalenvisserij er juist toe leidt dat deze soorten de gebieden waar intensieve garnalenvisserij plaatsvindt, mijden

Zaai verdenking
Het gaat ze dus niet om effectieve natuurbescherming, waarbij je zoveel mogelijk goed doet per euro. Ze halen een paar duikeenden er met de veren bij, omdat die in hun Natura 2000-plan een juridisch randje kregen met hersteldoelen. ‘Zaai verdenking’ zo was de opdracht die Rijkswaterstaat aan Altenburg en Wymenga gaf.

En op 13 januari publiceerden ze plots dat mes in de rug, terwijl de vissers die met ngo’s Stuurgroep Toekomstperspectief Garnalenvisserij (stiekem) in onwetendheid werden gelaten. Een welgeplande verrassingsaanval dus, die voor mij niet als verrassing kwam. Je weet al dat ze dit sinds 2012 van plan zijn, nadat Rijkswaterstaat (Sieben Poel) met Bas Eenhoorn (regiecollege) het rapport van de Algemene Rekenkamer (los bestuurlijke spaghetti op) aangreep om het Waddenbestuur te privatiseren met publiek geld.

Zo komt in dit winteroffensief de garnalenvisserij definitief op het menu van wat ik De Waddenoligarchie noem: Een sinds 2012 gevormde publiek-private entiteit, waarin de beheerder van de Waddenzee en Noordzee- Rijkswaterstaat- zich inkleedt met private stichtingen, die tot ‘beheerder’ werden verheven. Die private clubs kwamen terecht in een Beheerrraad (opgeheven in 2021), en een lobby-entiteit Programma Rijke Waddenzee (gehuisvest bij Rijkswaterstaat, opgeheven per 2023)

Het personeel van (semi-)publieke organisaties en fondsenwervende actiegroepen rouleert onderling.

‘Beheerautoriteit’
Dankzij D66 (Stientje van Veldhoven, lobbyiste voor Natuurmonumenten) kwam als vervanging de ‘beheerautoriteit’ in het regeerakkoord van het Rutte-regime. Zo’n spreekbuis van het publiek-private waddenbestuur, zoals Sieben Poel en Bas Eenhoorn (VVD) dat optuigden, met burgers, vissers en boeren als te beheren populatie. Die herbergt nu die publiek-private belangen, achter een bureau met communicatiemedewerkers.

Daarvan werd Christine Wijshake directrice gemaakt. Die verhuist nu naar de Waddenvereniging als directeur. Maar wie is nu waarnemend directrice, een mevrouw

In die ‘Beheerautoriteit’ werden de belangen van door overheid en Postcode Loterij gesubsidieerde stichtingen en onderzoeksclubs verweven werden met die van delen van de overheid, onder co-verantwoordelijkheid van Hendrikus Venema. Die werkte voor Rijkswaterstaat als programmadirecteur bij het publiek-private lobbymengsel Programma Rijke Waddenzee (gevestigd bij Rijkswaterstaat), en verhuisde vervolgens naar LNV.

Hij trad oktober 2022 toe tot de Raad van Toezicht bij de Waddenacademie, waar voorzitter/multi-commissaris Ed Nijpels van die Raad van Toezicht hem verwelkomde.

Die Waddenacademie publiceerde nu dus op 13 januari de ‘memo’, tegelijk met het ‘onderzoek’ van Altenburg en Wymenga. Met het overduidelijke oogmerk om de garnalenvisserij aan te vallen.

Dat heeft die kliek al lang onderlig bekokstoofd. Het is eenvoudig scoren, wanneer je ‘natuurherstel’ gelijkschakeld met ‘vissers wegpesten’… Het lijkt nu misschien dat Rijkswaterstaat de hoofdschuldige is. Maar de directeur generaal ‘Natuur’ bij LNV, Donne Slangen is even goed verantwoordelijk, als ‘voorzitter opdrachtgeversoverleg’ bij die publiek-private Beheerautoriteit.

Een toepasselijke naam in de slangenkuil van het publiek-private Waddenbestuur.