In dit zaterdagse archiefverhaal, een herpublicatie van de foto’s van 6 juni 2018 van de Friese B, de Boorne, ons antwoord op de Drentse Aa die afgelopen jaren een operatie tot renaturalisatie onderging. In deze reis langs het beeklandschap van de Boorne, de Friese B, komen we terecht in 3 jaar oude oernatuur. Hier ontspringt de Friese B als meanderende en kolkende beek uit de fantasie van een ingenieursbureau, grenzend aan de klinkerweg bij Landgoed Lauswolt en Beetsterzwaag.

Hier heet de Boorne ‘Koningsdiep’, maar ook Ouddiep, Alddjip in het Fries. Het arcadia van Arcadis, dat dit stukje beekdal verbouwde met zware machines van Jelle Bijlsma tot natuurlijk landschap, het natuurontwikkelingsproject De Poasen.

Een prachtig stukje Oer Hollandse nep-natuur, dat de herstelkracht van natuur na natuurherstel toont, met geurig hooiland nadat de maaier het pitrus velde…En waar Voltaire’s platitude ook op natuur van toepassing is: God schiep de wereld, maar niet de Nederlandse natuurlijke beeklandschappen, dat heeft Arcadis gedaan’.

De stroomversnellingen zijn een ingenieurs-foefje: een bedding-versmalling met stenen en een betonnen onderwater-dammetje. Zo kun je de kunstmatig gekronkelde beek weer echt zien meanderen en stromen. Over de gehele loop van de Boorne/Koningsdiep/Ouddiep van 40 kilometer heeft de beek toch een verval van 4 a 5 meter.

Het nieuwe natuurbeekje is maar een klein stukje natuurlijke beek, zo tussen de brug van de weg naar Landgoed Lauswolt, en het in 1965 gegraven kaarsrechte Verbindingskanaal richting Drachten. Je kunt het nieuwe oerriviertje in stippellijn op de kaart zien.

Die Verbindingsvaart moest het overtollige water van het Koningsdiep uit Bakkeveen wegleiden. Wat van die trotse beek restte, rommelde zo wat als een slootje langs een idyllische boerderij-villa.

Voor de landinrichting 3 jaar geleden zag dat na ruilverkaveling getemde Koningsdiep-slootje er toen zo uit:

Nu zo:

Nu kun je het beekje dus zien stromen op die zelfde plek, waar het eerst nog een wat timide slootje leek:

Je loopt nu langs die originele loop van het Koningsdiep door. Ik zag er een boomvalk jagen, die zich pardoes tussen een kluit spreeuwen stortte. Het wemelde van de gierzwaluwen en huiszwaluwen die op de 2/3de verdwenen en uitgestorven wemelende insecten jaagden boven het hooiland.

Dit stukje beekland, zo moet het de ontwerpers toch voor ogen hebben gestaan. Verder stroomopwaarts kronkelt hij dan het bos in, dit stukje hebben de natuurherstellers met rust gelaten:

…maar dan plots maakt hij een T-splitsing met een duiker er in. Dan begint het nieuwe ‘oer-gedeelte’. Een deel van het Koningsdiep gaat dan als slootje verder rechtdoor naar het Verbindingskanaal uit 1965.

Het jongste deel met betonnen duiker dat rechtsaf gaat, is dan weer het ‘oorspronkelijke’ Koningsdiep, maar dan nu door ingenieurs ontworpen.

Daar meandert hij dan weer richting Bakkeveen verder stroomopwaarts. Daar waar het Koningsdiep dus het meest ‘natuurlijk’ kronkelt, is zij dus het meest nep. Pas door ingenieurs ontworpen, met wat stenen dammetjes er in om de vaart er qua stroming af en toe in te brengen.

Vooruit, we doen er nog 1 zo’n woest kolkende oerrivier van 3 jaar oud tussen, nu zonder flitser genomen:

Via een ingenieus afwaterings-systeem krijg je dan zo’n natuurlijke beek terug, die dus ontspringt bij deze stuw. Waarna je dus het beekje weer aansluit op het Verbindingskanaal, en de oude loop van de Boorne/Koningsdiep voor 1965.

Die oude Boorne/Koningsdiep loopt dan zo richting de einder naar Wijnjewoude en Bakkeveen.

De Friese B heeft vijf namen, stroomopwaarts respectievelijk de ‘Moezel’, als hij aftakt richting Raerd, vervolgens Boorne bij Irnsum, dan even Kromme Knilles bij Akkrum om tot Oldeboorn gewoon Boorne te zijn, waarna je de draad door alle afkappingen en ruilverkavelingen kwijt raakt. Vervolgens kom je bij het Ouddiep en Koningsdiep.

De Boorne – die ooit mondde in de Middelzee om als ‘Borndiep’ de strandwal tussen Ameland en Terschelling te doorstromen- is op meerdere plaatsen doormidden gehakt door ruilverkavelingen en landinrichting.

Zo zagen we in de vorige aflevering al hoe de Boorne boven Oldeboorn plots ophoudt Boorne te zijn. Beng, ineens zit er een gemaal met duiker tussen. Na een zoektocht met kaart in de hand vind je dan plots het Ouddiep terug, dat even doorkronkelt om ook even voorbij een boerderij tegen een duiker aan te lopen.

Net als bij de Drentse Aa maakten ingenieursbureaus van de natuurherstel-industrie hier vroegere ruilverkavelingen ongedaan. Een stichting voor beekdalherstel wil van deze Friese B een vergelijkbaar landschap maken, waar grijze duiven op electrobikes dan richting Avondrood kunnen fietsen. In de natuurherstel-wereld geldt de Drentse Aa namelijk als succesformule.

Iets dat tot de verbeelding spreekt, landschapschilderen maar dan in het landschap, Bob Ross met zware graafmachines als penseel ‘and beat the devil out of it’. (Kijk Bob Ross, de Amerikaanse hippie-schilder met krulplof-kapsel en je snapt het)

Ik noem het Landschapsvreugde, de lol om te zien hoe de menselijke natuur en zijn verlangens in het landschap te lezen zijn.

Het deel dat ik hier bezocht heet De Poasen.

Drie jaar terug, iets vroeger in het voorjaar kon je het ‘natuurherstel’ al zien, shovels die de oude landbouwgrond afgroeven. Daar moest dan een natuurlijk nep-dalletje komen waar dan de vogels konden badderen en tureluren. Toen zag het er zo uit, je ziet de vloeiende kromme van de nieuwe oerrivier al uitgetekend:

En na 3 jaar kun je de herstelkracht van de natuur na natuurherstel zien:

…met veel zwanebloemen, of ze die aangeplant hebben of dat die spontaan vestigden, daarvoor moet je Arcadis even bellen. Dat dit ook op de natuurdoeltypen-kaart stond, sectie b, coordinaten 3.0002 oost, 4.00003 noord, ‘bosje zwanenbloemen’:

Ik heb nog niet ontcijferd hoe ze de waterhuishouding nu precies regelden. Mogelijk willen ze het water binnen het nieuwe beekdal scheiden van het water in het omringende agrarische land. Dat het voedselarm moet blijven of zo.

Wel zien we dat het nieuwe ‘beekdal’ dus lager ligt dan het omringende boerenland. En dat de sloten er lager waterpeil kregen:

Met verschillende stuwen er in, en daar tussenin een stuk hooiland van 40 hectare waar het pitrus pas gemaaid was:

Er is een hele bypass van het Koningsdiep rechtsom gemaakt. Drie jaar terug bij aanleg zag dat er toen zo uit:

Die vloeiende kromme met betonnen bodem is nu overwoekerd, en lijkt nu haast op een natuurrivier.

Die krijgt weer water uit deze stuw:

Kon ik even lekker met de voetjes in het ‘kwetsbare en ernstig bedreigde water, afblijven, hond aangelijnd opgerot’:

Ze hebben dus een betonvloer in deze nieuwe afsplitsing van het Koningsdiep gestort, zodat het water niet wegloopt. Drie jaar geleden zag die duiker er toen zo uit:

…maar die is nu dus zo overgroeid. Als de natuur zelfs van natuurherstel zo kan herstellen…Wie wil dan beweren dat natuur ‘kwetsbaar’ is:

De zin van die bypass-oerrivier ontging me dus even, maar als de ontwerpers van dit oerlandschap bij Arcadis het weten: meldt het aub even in de comments. Volg je de originele loop van het Koningsdiep stroomafwaarts dan kom je langs een villa die Boornhof heet, vernoemd naar de Boorne.

Dus 1 van de 3 namen van dit zelfde beekje, dat langs dit huis stroomt richting A7.

…daar kronkelt het Koningsdiep/De Boorne dan richting Oldeboorn door hooiland. Er zat een boomvalk op wacht en boven de bossen van Lauswolt kon je raven horen krassen.

…en daar mag de natuur ongehinderd door Ingenieursbureaus weer even haar gang gaan.

…verder kronkelend langs de Lippenhuisterheide, met natuurlijk grasland aan de linkerzijde en boerenland aan de rechterzijde:

Daar kruist hij dan de weg tussen Gorredijk en Beetsterzwaag om dan mysterieus op te lossen.

…nou vooruit, omdat we er niet genoeg van krijgen. Een woest kolkende Friese oerrivier, de Friese B die zich vanaf de tekentafel van Arcadis door het Koningsdiep-beekdal slijt:

Trudy vond het allemaal wel best zo…

Ja hoe leg je de hondjes uit dat mensen natuurlijke oerrivieren aanleggen. Het resultaat is alvast prachtig, mooie middag gehad, complimenten aan de natuurherstel-industrie. Mooi gemaakt, die oernatuur!

• Een aantal foto’s haalden het uiteindelijk in mijn Meisterwerk: Liever dood dan Slaaf, een Pelgrimstocht door de Friese Natuur op zoek naar Vrijheid, te bestellen via www.lieverdooddanslaaf.com