Jagende slechtvalk boven Hoftoren…
In dit zaterdagse archiefverhaal mijn publicatie voor ‘Weten’ van het Algemeen Dagblad van 21 februari 2009. Dat ging over het promotie-onderzoek van Neder-Canadees Dick Dekker, een veldstudie van duizenden jachtvluchten van de Ferrari onder de roofvogels, de Slechtvalk.
Bij ’s werelds snelste dier, de slechtvalk zou je verwachten dat het lot van zijn beoogde maaltijd van te voren al vaststaat. Maar zijn prooidieren blijken met die snelheid wel raad te weten, zo blijkt uit ’s werelds grootste veldstudie naar jachttactieken bij de slechtvalk.
Deze valk- geliefd bij valkeniers- was in de jaren ’60 nog ernstig bedreigd door landbouwgif en bejaging. Maar nu komt hij weer overal voor. Je kunt ze ook zien jagen rond de Hoftoren in Den Haag, of boven het Rijksmuseum in Amsterdam.
Slechtvalk op oude landaanwinning van monding Middelzee. Die jaagt op goudplevieren, die dan hoog samenklonteren
De slechtvalk staat wereldwijd bekend om zijn spectaculaire jachtvlucht op vliegende vogels. Op You Tube kunt u een indruk krijgen van zijn vliegkunst bij een door National Geographic gefilmde aanvalsvlucht. De tamme valk Frightfull suist hier met parachutist Ken Franklin omlaag. De valk duikt met ruim 360 kilometer per uur van kilometers hoogte naar beneden, veel sneller dan Franklin in vrije val haalt.
De valk neemt namelijk een aërodynamische kogelvorm aan. Bij het schakelen van verticale torpedovlucht naar de horizontale aanvalsvlucht voor contact met prooi, doorstaat zij valversnellingen van meer dan 20 maal de zwaartekracht. Dat is ruim twee maal de kracht die een F16 piloot moet doorstaan. Over de vliegkunsten van de valk kunnen dus geen twijfels bestaan.
Tarsel slechtvalk
Maar gang is niet alles bij de jacht op prooi, zo blijkt uit het proefschrift van de Nederlandse Canadees Dick Dekker. Hij achtervolgde bijna een halve eeuw jagende valken in Canada en twee jaar in Friesland, en turfde bijna 4000 jachtvluchten. Op 18 februari promoveert Dekker in Wageningen op zijn veldstudie naar de jachttactiek van de slechtvalk. Zijn studie vormt ’s werelds grootste verzameling veldgegevens van jagende valken.
De beroemde jachtvogel van Middeleeuwse koningen, lijkt na nuchter waarnemen een klein beetje van zijn voetstuk te vallen. Zijn jachtsucces houdt namelijk niet over. Slechtvalken op doortrek in het Canadese Alberta haalden in 674 jachtvluchten op watervogels slechts een jachtsucces van 7,7 procent. In meer dan 1 op de tien aanvalsvluchten ontkomt de prooi dus.
Dat getal kwam overeen met de studie van de Zwitserse ornitholoog Rudebeck in de vijftiger jaren vorige eeuw, en is normaal voor veel roofdieren. De Zwitser kreeg zelfs kritiek van teleurgestelde Britse valkenexperts, zijn metingen zouden niet kloppen.
Een slechtvalk kwam als racewagen over jakkeren
Toch presteren valken soms beter, afhankelijk van prooisoort, plaats en ervaring. Bij valken die op bonte strandlopers joegen langs de kust van British Columbia lag het succes iets hoger. Na waarneming van 652 jachtvluchten telde Dekker een succes van 14,4 procent.
Jongere valken die dat jaar uit het ei waren gekropen scoren 9,8 procent succes en de volwassenen kwamen weg met 29,8 procent. Een broedpaar in Alberta zag in de loop van zeven jaar haar jachtsucces stijgen van 21,9 procent naar 39,3. Ervaring komt met de jaren.
Slechtvalk tarsel, prijkte op omslag PS van Het Parool
Maar wat maakt de ene valk nu succesvol bij de jacht en de ander niet? Alleen snelheid is niet voldoende, zo zag Dekker steeds. Prooivogels als eenden en strandlopers zitten ook niet stil. Zij ontwikkelen hun eigen tactieken om de jagende valk te ontduiken. De valken vingen steeds de prooi die zich liet verrassen, of het buitenbeentje. De oplettende eend duikt in het water of de dekking en laat de rover met lege klauwen achter.
Het werkelijke wapen is dus verrassing. De klassieke snelle torpedovlucht is dan ook maar één tactiek uit de trukendoos van de valk, die de kans op overrompeling vergroot. Wanneer ze net als een leeuw op de Serengeti van dekking gebruik kunnen maken, kiezen valken voor een lage sluipvlucht.
De valken die met zo’n sluipvlucht strandlopers aanvielen vlak aan de kustlijn, schoten in 44 procent van de aanvallen raak. Op een open moddervlakte kon de valk nog zo snel vliegen, zijn succes kwam gemiddeld niet boven de 11 procent. Weg verrassing.
Op Avero toren Leeuwarden
Net als bij voetbal, telt ook in de natuur uiteindelijk alleen het resultaat. Ook roofdieren kunnen dus in schoonheid sterven, terwijl de tegenpartij laf de hekken sluit en de nul houdt. De anaconda die weken onder water slaapt tot de prooi voorbij zwemt, kan het langer op aarde uitzingen dan de valk die allerlei spectaculaire kunstgrepen toepast. De tactiek die werkt is goed, of deze is gebaseerd op snelheid, sluwheid of saaiheid.
Een valk verschijnt aan de hemel
Maar mede doordat de valk tot de verbeelding spreekt is het ook ’s werelds best bestudeerde roofvogel, en Dekker is één liefhebber in een lange rij. Hij betaalde zelfs het grootste deel van zijn veldwerk uit eigen zak om de valk maar te kunnen volgen.
Zijn loon “Als ik mijn verrekijker richt op een valk in felle achtervolging van duif of eend hoog in de lucht, kan ik het niet laten om hardop te juichen”, stelt Dekker. “Ik kan er niet genoeg van krijgen.” In schoonheid blijft de valk dus wel onverslaanbaar.
…verstoorde vogels vliegen op, mogelijk een valk want ze gingen ook als ‘baitball’ vliegen
/////////////
De rode koningin
In Alice in Wonderland blijft Alice hardlopen, terwijl de Rode Koningin haar vast houdt. Zo komt ze niet vooruit, hoe snel ze haar benen ook beweegt. Deze parabel gebruiken ecologen ook bij de wapenwedloop tussen roofdier en prooi, en heet een Rode Koningin. Rover en prooi houden elkaar bezig in de evolutie zonder lang in het voordeel te blijven. Vergroten roofdieren met verschillende jachttactieken hun jachtsucces, dan ontwikkelen prooidieren weer een mechanisme tegen predatie en omgekeerd.
U kunt dit anti-roofdiergedrag zelf in de polder waarnemen. De slechtvalk komt namelijk steeds meer voor in Nederland, ook in steden. Let daarbij op het gedrag van vogels als kieviten, maar ook meeuwen. Zij klitten als een vliegende bal samen als de valk nadert. Dit vergroot de verwarring en verkleint het jachtsucces van de valk, die liefst een buitenbeentje pakt.
Valk jaagt eenden op bij Stroe
Onderzoek van ecologen van het Texelse NIOZ suggereerde dat goudplevieren zelfs hun gewicht aanpassen, als er vaak een valk in de buurt is. En ook lijken sommige prooivogels meer spierbundels te ontwikkelen.
Persoonlijke noot: De Slechtvalk, Falco peregrinus is mijn totemdier als Pelgrimsvalk, het dier waarin ik incarneren wil, om door het luchtruim te kunnen schieten, de kloof tussen droom en werkelijkheid dichten met twee vleugelslagen, moeiteloos door de hemel jakkeren…