In dit zaterdagse archiefverhaal mijn reportage voor de Visserijnieuws (juli 2023) over de tonijnvisserij op Madeira. Jarenlang werd het uitsterven voorspeld van de misschien wel duurste vis op de vismarkt, de blauwvintonijn, populair in Sushi en Sashimi. Maar dankzij een herstelplan van landen rond de Middellandse Zee en nauwkeuriger monitoring van de vangst is er op eilanden als Madeira weer een duurzame visserij mogelijk. Met QR-tonijn.

Op de vismarkt van Tokio leverde de eerst-gevangen blauwvintonijn van het jaar 2023, 212 kilo zwaar nog 273 duizend dollar op. In de Stille Oceaan is de vis nog zeldzaam na decennia overexploitatie. Deze biefstuk van de zee met haar rode doorbloede vlees is echter onverminderd populair gebleven bij Sushi-meesters. Maar wie Madeira bezoekt, ziet op de vismarkt van Funchal dat de prijzen een stuk bescheidener zijn, dan de spectaculaire bedragen die de internationale media halen.

De eerst gevangen blauwvintonijn die dit jaar op de versmarkt werd aangeboden, 284 kilo zwaar werd voor 3396 euro verkocht. Daarmee komt de tonijn per kiloprijs in de buurt van een dure koe.

Sinds 2016 mag er van visserijwetenschappers weer beperkt gejaagd worden op de blauwvintonijn rond de bij Portugal horende eilanden Madeira en de Azoren. Dit nadat een tienjarig moratorium was ingevoerd op de vangst. De inter-gouvernementele organisatie voor duurzame tonijnvisserij (ICCAT) – een samenwerkingsverband van Mediterrane landen- liet een herstelplan in werking treden voor de westelijke Atlantische Oceaan om de stand te herstellen.

Daarbij kozen ze voor de laatste optie, een vangstverbod en vervolgens strenger toezicht op de vangstlimiet.

Dat lijkt te werken, zo schrijft de Madeirese visserijwetenschapper Lidia Gouveia in haar laatste publicatie over de tonijnvisserij: “Recent zien de vissers steeds meer blauwvintonijn opduiken. Dat kan een teken zijn dat het herstelplan werkt en dat de blauwvintonijn tekenen van herstel toont.” De Internationale Unie voor Natuurbescherming IUCN plaatste de blauwvintonijn in 2015 nog op de Rode Lijst voor bedreigde diersoorten. Hij kreeg de status ‘Endangered’, bedreigd. Maar daar is deze grootste van alle tonijnsoorten in 2021 weer van afgehaald: ‘Least Concern’, oftewel geen bedreiging meer.

QR-tonijn
Sinds 2020 wordt er ook MSC-gecertificeerde Atlantische Blauwvintonijn verkocht. Met een goede vangstregistratie en succesvol visserijbeheer is dus een duurzamer vorm van visserij mogelijk. In de haven van Caniçal laat Miguel van het Seminario do Mar e do controlo das Pescas, het Madeirese visserijdepartement zien hoe een controlesysteem werkt.

Met QR-codes, waarbij iedere tonijn op de markt te traceren is tot de vissersboot en vangstlocatie. Zo blijft hun tonijn overal vindbaar van boot tot bord. Het systeem werd recent ingevoerd door Nuno Gouveia, Directeur Visserij-inspectie van het Regionaal Directoraat van Visserij van Madeira.

De tonijnjager Debora Marisa heeft net een blauwvintonijn aangeland, die 222 kilo weegt. De vis ligt met een glazuurlaagje ijs in de hal van de visafslag te wachten op verkoop en verwerking. Een magnifiek dier met torpedovorm, een bundel spierkracht gemaakt om op andere vissen te jagen. De vis kan daarbij snelheden van meer dan zestig kilometer per uur halen.

“We hebben een quotum ingevoerd van 100 ton per jaar”, stelt Miguel. “Per vissersboot mogen er vijf gevangen worden. Als je nu je telefooncamera bij de tonijn haar label houdt, kun je zien welk gewicht de tonijn heeft, en dat hij bij Câmara de Lobos voor de kust is gevangen. Je kunt ook zien dat hij door de Debora Marisa is gevangen, op welk tijdstip.” De vissers hebben per boot een eigen registratienummer, en moeten nauwgezet de vangstgegevens bijhouden.

Ook als een tonijn van 212 kilo ‘slechts’ tweeduizend euro oplevert, kan het stiekem aanlanden een leuk zakcentje opleveren. Het gemiddeld besteedbaar inkomen op Madeira lag op een kleine tienduizend euro per volwassene in 2020. Maar de betere vangstregistratie maakt die praktijk veel lastiger. De 97 ton die afgelopen jaar op de Madeirese visveiling werd verkocht leverde 805 duizend euro op.

In Madeirese supermarkten kun je nu – in de aanbieding- voor acht euro per kilo een moot tonijn kopen, bij een soort vismarkt binnen de winkel. Daar bieden ze naast de blauwvintonijn vooral ook zijn algemenere broertje aan, de grootoogtonijn aan.

Streekproduct
Van die grootoogtonijn wordt jaarlijks 2000 ton gevangen, “de belangrijkste tonijnvisserij op Madeira”, aldus Miguel. In goede vangstjaren kan de tonijnvisserij op Madeira een derde van de totale visserij-inkomsten bedragen. Dit jaar is het quotum voor de blauwvintonijn nog niet volgevist. Al is volgens Miguel het eigenlijke seizoen al eind april afgelopen. De Debora Marisa vaart na aanlanding van hun laatste vangst dan ook meteen weer uit, op jacht naar nieuwe buit.

Afgelopen jaar vingen de 70 tonijnjagers van Madeira nog 111 ton blauwvintonijn, een lichte overschrijding. Dat gebeurt meest met kleine boten van minder dan vijftig ton, via lijnvisserij met aas. De grote vis wordt dan in zijn voedselwoede als hij boven water springt aan boord getrokken met een groot uitgevallen hengel. Een uitdagende klus voor de vissers, want de grootste blauwvintonijn die afgelopen jaar werd gevangen woog liefst 418 kilo.

De kleinste boten vangen de grootste tonijnen. Terwijl de grote boten juist worden gebruikt voor de kleinere tonijnsoorten, die in blik terecht komen voor op de pizza. Dat betreft dan vooral de gestreepte tonijn, beter bekend als Skipjack. Dat gebeurt op Madeira vooral met teams van vissers met hengels en aas. Zo bedrijven de Madeirezen de duurzaamste vorm van tonijnvisserij, zonder bijvangst.

En dus kunnen toeristen nu in restaurants en in supermarkten ‘eigen’ gevangen tonijn als Madeirees streekproduct eten. Ook opvallend, bij het verlaten van de haven van Caniçal prijkt op een rotonde in het centrum een groot monument van twee vissers in hun kleine bootje op de Atlantische Oceaan. Het monument werd daar in 2016 geplaatst door de Madeirese overheid om haar vissers te eren. Zo kan het dus ook.

////////

Diepzeelekkerbek
De andere belangrijke visserij naast tonijn op Madeira, betreft de Zwarte Degenvis die in alle restaurants op het eiland te bestellen is als ‘Black Scabbard’. Het is een langwerpige, vrij monsterlijk uitziende diepzeevis met grote ogen, die de vissers met kleine boten ’s nachts vangen met lijnenvisserij en haken met aas, zoals te zien in het haventje van Camara de Lobos. Dan komt de vis vanuit de diepe wateren rond het eiland naar het oppervlaktewater om te jagen. Madeira is een vulkanisch eiland, waar op 500 meter langs de kust de zeebodem scherp afdaalt tot meer dan 1500 meter diepte.

De visserij op zwarte degenvis ontstond in de negentiende eeuw bij toeval, toen vissers op zoek waren naar diepzeehaai voor de oogst van lampenolie. Als bijvangst haalden zij de zwarte degenvis boven, die zo lekker bleek te smaken dat deze in korte tijd een stapelgerecht werd van de Madeirezen. Een soort diepzee-lekkerbek.

Omdat de wateren rond Madeira voedselarm zijn- oligotroof- is het aanbod van visserijsoorten verder beperkt. De meest geserveerde vissoorten naast de Zwarte Degenvis zijn de papegaaivissen, die met speervisserij gevangen worden direct op de kust door duikers. Daarnaast worden met de zelfde methode veel inktvissen gevangen.