Wonen in het moeras rond Nieuwkoop in hartje Groene Hart is alles behalve goedkoop, zo kun je op Funda zien: voor een bouwkavel van 2-3000 vierkante meter aan het water tussen de muggen betaal je al een miljoen euro, en overal zie je langs de veendijk nieuwe bouwkavels ontstaan. Waarvan mensen dat betalen, en hoe ze dat verdienen; wie het weet mag het zeggen.
Dan heb je een kavel op Slappe Bodems– die bij een natte winter en zomer kan ‘opbollen’ zoals dat heet. Het veen zet uit wanneer het na droogte zich volzuigt.
De Nieuwkoopse Plassen heten nu ‘natuurgebied’. Maar ze zijn een historische uiting van ecologisch wanbeheer, door de overexploitatie van ‘hernieuwbare’ energie; het baggeren van turf voor de biobased economie van Amsterdam en omstreken.
Uw Rechtse Hippie was op bezoek bij de hervormde predikant van Nieuwkoop, we kennen elkaar via Epoque van Uitgeverij de Blauwe Tijger. Een echt dorp in het Groene Hart met trekken van ouderwetse gemeenschapszin, dat is Nieuwkoop met een ‘hoog’ gedeelte (waar het veen nog niet is weggegraven) en een ‘laag’ gedeelte. Daar is het veen afgegraven tot de klei.
De oudste kroeg van het dorp stamt uit de 17de eeuw: de Bourgondiër. Bruiner dan deze biertent worden ze niet geleverd.
Het tegeltje in dit oudste nog staande gebouw van Nieuwkoop (17de eeuw) spreekt boekdelen: ‘wanneer je zelf niet weet waarmee je bezig bent, weet in een klein dorp een ander dat juist heel goed.’ Oftewel, zo leuk is (een restant van) gemeenschapszin ook weer niet. Het liberalisme bestaat niet voor niets..
De uitbater was in Nieuwkoop geboren, de hort op geweest, had zijn vrouw in Nicaragua opgesnord. Hij leek een typisch urbaan liberaal maatschappij-product. Voorbeeld. Dat hij -terwijl hij de kroeg moest uitbaten- ook nog op een drammende baby moest passen die hij met wat lollies tot zwijgen poogde te brengen.
De Bourgondier is nog op een fundering van wilgetenen en klei gebouwd, om wegzakken in het veen te voorkomen. Die slappe grond is natuurlijk HET obstakel bij alle bouwen in dit zompigste deel van Nederland, slechts ge-evenaard door streken als de Wieden/Weerribben met tot de verbeelding sprekende namen als ‘Muggenbeet’.
Op andere plaatsen vond je nieuwbouw, waar ze stalen heipalen met 12 meter diep de grond in slaan. Om zo op het zand te komen. Zoals de TU Delft voorspelde in 2007, zal bij steeds verdere oxidatie van het veen door verdroging en grondwateronttrekking, het hele veenpakket van meters dik in enkele eeuwen in rook opgaan.
Letterlijk, want oxidatie is een soort vertraagde verbranding van turf. As is ook verbrande turf, volgens de staande uitdrukking. Dus als dat proces doorzet krijg je nog meters bodemdaling, zoals je bij de oude droogmakerijen al ziet. Die liggen meters lager dan de veendijken met hun slootjes nagenoeg op maaiveldniveau.
Nieuwkoop heeft ook een ‘Hoog’ deel op de veendijk aan de waterlijn van de Nieuwkoopse Plassen. En de mensen die ‘beneden’ wonen, wat dus echt meters dieper is in de oude droogmakerij waar het veen reeds tot de klei is weggestoken. In die oude droogmakerijen zie je nu ook dat Natuurmonumenten haar nieuwe moerassen laat ontstaan.
Met een kunstmatig Middeleeuwse naam als Ruygbroek, of iets in die geest. Aan die dijk kun je dus bouwkavels voor Goudkust-achtige villa’s met bootje kopen, waar je enkel voor de zompige grond al 1 miljoen euro betaalt. Funda adverteert dat Nieuwkoopje als volgt:
Los van de fantastische ligging direct aan de plas en dus midden in de natuur is dit ook in andere opzichten een aantrekkelijke locatie. Het rijkswegennet en diverse grote steden liggen binnen handbereik, maar bijvoorbeeld ook Schiphol Airport. Het Nieuwkoopse plassengebied vormt een van de mooiste plekken van het Groene Hart.
Vanuit uw achtertuin vaart u mooie tochtjes naar o.a. De Meije, Leiden, Katwijk, Vinkeveen en Loosdrecht.
Daarnaast kenmerkt het gebied zich door de prachtige natuurgebieden die de plassen omringen en de weldadige rust. Eigenlijk komt dit dus neer op onthaasten in de natuur maar met de Randstad en alle faciliteiten in de buurt. Nieuwkoop zelf is een gezellige plaats met leuke terrassen en restaurantjes gelegen midden in de Randstad.
Toch ervaart u wonen in deze plaats als wonen op het platteland, te midden van de weilanden.
Einde citaat Funda. We lezen niets over de afgelopen week besproken bodemverzakking en ‘opbarsting’, dat het grondwater zo hoog komt dat ’t door de bovenlaag van de bodem breekt. Terwijl je overal in Nieuwkoop toch het gevoel krijg alsof het water de bewoners letterlijk aan de lippen staat.
Ongewenste Biodiversiteit alom
Tot in de jaren ’80 wilden mensen niet aan het water van de plassen wonen vanwege alle moerasmuggen. Nu dus overal bouwkavels en nieuwe woningen. Zelfs een woonschuitje gaat al over de toonbank voor 2,5 maal de prijs van mijn Friese huis. Blijkbaar wonen mensen liever tussen de muggen dan tussen de Friezen.
Hoe dan ook, je ziet: ‘wonen in de natuur’ dat is een verkooppunt dat de prijs hier met tonnen opschroeft, mits de stad in de buurt ligt.
Bij ons bezoek, werd je geteisterd door de zogenaamde knutjes, de blauwtong-verspreidende mini-moerasmugjes die venijnig steken. Bij de Groene Jonker meende ik de eerste Anopheles atroparvus te hebben waargenomen, de PolderMalaria-muskiet. Een muskiet herken je aan zijn gebogen rug.
Hoewel de endemische poldermalaria (vivax-malaria) is uitgeroeid, kan die Anopheles atroparvus nog steeds vector zijn van de malaria-parasiet. Uiteraard in de gebieden van Natuurmonumenten, levensgevaarlijk 🙂
Nieuwkoop stamt uit 16de eeuw door biomassa-wining van ‘biobased’ economy
Zo komen we dan bij het ontstaan van Nieuwkoop in de 16de eeuw. Een ‘koop’ is een ontginningsgebied dat door de landheer/eigenaar in de verkoop werd gedaan voor de liefhebber. Die kon zich dan uit de kosten werken met de winning van de biobrandstof van die tijd (16de eeuw): turf.
En zo met mensen die op de koop ingingen, ontstond dan zo’n veendijkdorp als Nieuwkoop, waar de nieuwkomers de malaria trotseerden om uit het veen een bestaan te persen. Door de godsdienstige oppressie na de Reformatie, gingen katholieken verder in schuilkerken.
De mensen die het niet met de ‘gereformeerden’ eens waren, begonnen een eigen kerk: de Remonstrantse Kerk. Die Remonstranten vonden in de moerassen van Nieuwkoop in de 17de eeuw een veilig heenkomen, ze werden daar ver buiten de grote stad ‘getolereerd’ als het ware. Nieuwkoop werd zo het centrum voor de Remonstranten die in Amsterdam en Leiden niet welkom waren.
Voor de geschiedenis van de turfwinning, citeren we Alphen.com, van de nabijgelegen plaats Alphen aan de Rijn over ‘de Geschiedenis van Nieuwkoop’. Of beter gezegd de onnatuurlijke historie van de Nieuwkoopse Plassen. Want wat nu ‘natuurgebied’ heet, dat is eigenlijk industriegebied dat door biobrandstofwinning ontstond.
Als gevolg van de opkomst van de steden in Holland vanaf de zestiende eeuw nam de vraag naar turf als brandstof sterk toe. Hierdoor werd het vervenen toe. Voorheen werd alleen droogveen gebruikt als brandstof, maar in de zestiende eeuw nam het nat vervenen toe. Dit startte toen rond 1530 het baggeren van veen (het zogenaamde slagturven) in gebruik kwam.
Hierdoor verkreeg met sterk vermeerderde turfopbrengst. In tegenstelling met droogvenen, geschiedde het natvenen door baggeren met behulp van een beugel of loet.
De bagger werd dan op een stuk droog land uitgespreid en nadat het vocht er was uitgezakt, gingen de vrouwen met plankjes aan hun voeten in zijwaartse richting al trippelend dit veen vaststampen. Daarna werd het veen met een scherpe spade aan lange smalle repen gestoken, die men ‘riemen’ noemde. Deze riemen werden vervolgens in in kleine stukjes verdeeld, die men ‘stikken’ noemde.
Dit slagturven was echter schadelijk want land maakte plaats voor water en door het dieper baggeren liep het naastliggende droge land gevaar, met als gevolg dat de ‘moerdijken’ braken waardoor veel land werd onderstroom.
Als gevolg van de turfwinning zijn de Nieuwkoopse Plassen ontstaan. In tegenstelling tot veel andere plassen in het Groene Hart zijn deze plassen niet drooggemaakt. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Vierambachtspolder. Hierdoor ligt er bij Nieuwkoop nu nog een prachtig natuurgebied.
De Nieuwkoopse Plassen zijn dus industriegebied voor de turfwinning, de biobrandstof van wat in de 19de eeuw de Gouden Eeuw zou gaan heten: de 17de eeuw. Amsterdam was een echte ‘biobased economy’, die draaide op ‘Renewables’. Dankzij de duurzame overexploitatie van die Renewables ontstonden de plassen en moerassen, die eerder gewoon land en moerasbos waren.
Eigenlijk is ‘natuurgebied’ Nieuwkoopse Plassen dus een uiting van ecologisch wanbeheer. Zoals het wegzakken van het veen door wateronttrekking, ook door menselijk ingrijpen plaatsvindt.
Normaliter zou die plas met watergangen langzaam dichtgroeien tot eerst moeras, en dan moerasbos, zoals hierboven afgebeeld: het Elzenbroekbos. Niet voor niets betekent ‘Holland’ eigenlijk ‘Houtland, holz-land. De polders zijn droogmakerijen van de plassen die door intensieve biomassa-winning ontstonden.
De rietsnijders zijn dus nodig om de natuurlijke dichtgroei en verlanding tegen te gaan. En daarvoor pachtten ze dan vaak hectares rietland van natuurclubs.
Drain the Swamp? We beheren moerassen om ze in stand te houden
Om kunstmatige natuur te behouden als cultureel monument- dus een plas en zelfs een moeras- betaalt de Provincie Zuid Holland nu speciale ‘moerasbeheerders’. Een van hen is rietsnijder Willem Beijeman uit Nieuwkoop met zijn webzijde Moerasbeheer.nl. Aanvankelijk draaide zijn bedrijf dus vooral op de oogst van riet, zoals voor dakdekkers.
Vijftig procent van het riet voor daken en bouwtoepassingen in Nederland komt uit de moerassen van Nieuwkoop, en verder de Weerribben en Friesland, zoals dit gebied bij Oudega waar we de foto’s van rietsnijders namen. Dat riet oogsten ze uit gebieden in handen van natuurclubs. Die willen juist graag dat ’t oude riet hier en daar blijft staan.
Vindt de roerdomp bijvoorbeeld prettig, die je hieronder ziet:
Maar om rendabel te draaien hebben die rietsnijders juist meer van dat oude riet nodig. Om van beide zijden onvrede te voorkomen, draagt de Provincie nu de kosten van natuurbeheer, en zijn de rietsnijders nu steeds meer een soort verkapte natuurbeheerders. De overheid draagt financieel die verplichting dankzij Natura 2000-aanwijzing van de Nieuwkoopse Plassen.
Bureaucratisch Moeras van Natura 2000
Ongeveer 10 jaar geleden kreeg Nieuwkoop dankzij Wageningen UR (Alterra) allerlei Natura 2000-verbeterdoelen opgelegd. Het Bureau Inca Consult toont hoe Alterra ook in Nieuwkoop allerlei verbeterdoelen er in sjoemelt die hun eigen leven gaan leiden. Zo kunnen natuurclubs als Natuurmonumenten dan subsidies aanvragen voor ‘natuurherstel’.
Wanneer een soort plots ‘matig ongunstig’ qua instandhouding is gemaakt op het gewillige papier van Alterra-ecologen, dan claimt die papieren soort met eigen lettercode plots de noodzaak van allerlei extra ‘verbindingszones’. Daarvan is Ruygbroek van Natuurmonumenten een voorbeeld.
Een werkverschaffende en territorium in beslag nemend proceduredier is bijvoorbeeld de ‘noordse woelmuis’, die al dat extra moeras van ex-boerengrond zou gebruiken om te migereren. Of ze smokkelen een verbeterdoel voor het aantal purperreigers er in. Dat er niet 100 maar 120 reigers ‘horen’ te zijn. Vraag niet waarom: daarom…
Dus zie je hier niet zomaar ‘een moeras’, maar een moeras met allerlei habitatcodes en ‘verbeterdoelen’ er aan geplakt als hieronder na het Ontwerp Bestemmingsbesluit:
Natura 2000 is er om de natuurlobby van Natuurmonumenten cs aan werk en subsidie te helpen, terwijl ze dus voor het beheer van eigen gebieden ook De Staat de portemonnee laten trekken. Los van de vraag of de analyses van Alterra/Wageningen UR ook op echte gegevens berusten, is het effect dus: mogelijkheden om via een ‘verbeterdoel’ meer boerengrond te claimen.
Bijvoorbeeld voor een ‘verbindingszone’. En om met publiek geld je terreinbeheer te bekostigen.
Dus het motto van Donald Trump ‘Drain the Swamp’ zal in Nieuwkoop en andere kunstmatige natuurgebieden van Nederland nooit opgaan. We houden het moeras en alle problemen zo lang mogelijk in stand. Anders gaan ook diverse baantjes verloren, die je nu met beroep op publieke noodzaak publiek kunt bekostigen.
Een zelfde geldt voor de benadering van waterbeheer. Al sinds de Kaderrichtlijn Water uit 2000- ook zo’n Brussels product als Natura 2000- en daarvoor, is het waterbeheer gericht op de zelfde verschraling, die ecologen ook op boerengrond toepassen. Alle voedingsstoffen er uit. Mijn theorie, dat daardoor ook minder grote aantallen insecten leven dan in de jaren ’80, we komen er later nog op terug.
We zien alvast wel, dat die vlieger opgaat ten aanzien van de visstand, die door verschralingsbeheer verarmt in biomassa. Zoals ook de palingvisser Theo Rekelhof vertelde, die de naastgelegen Westeinder Plassen pacht bij Aalsmeer.
Bij Nieuwkoop heb je dus- net als in het Naardermeer van Natuurmonumenten- een defosfateringsinstallatie. Het idee er achter is dat je helder water enkel zou krijgen door alle fosfaat er uit te halen. Wat natuurlijk niet zo hoeft te zijn. Troebel water krijg je door bodemomwoeling van bijvoorbeeld de brasem. En wanneer er geen waterplanten groeien.
En wanneer er teveel algen zijn die niet voldoende door watervlooien begraasd worden. Die watervlooien zijn weer vissenvoer. Dus hoe meer watervlooien, hoe meer vis. Maar zoals de moerasbeheerder vertelde, tevens sportvisser, zou door alle defosfatering het gehalte al 10-100 maal onder de norm van 0,2 Mg/liter gedaald zijn.
Die voedselarmoe merk je dan ook aan de biomassa-opbrengst per hectare. Aan de andere kant, voor zwemwater is die kraanwaterkwaliteit wel weer gunstig. Bovendien hou je zo voor de natuurlobby altijd werk over. Want met al dat voedselarme water, hou je een recept in stand voor ‘ongunstige staat van instandhouding’. En zo kun je nog jarenlang beslag leggen op grond voor verbindingszones en subsidie voor hersteldoelen.
Daarom: Drain the Swamp? Ben je gek, in Nederland houden we het moeras zo lang mogelijk in stand.
Wat me nog niet helemaal duidelijk is, is of die bodemoxidatie nu onzin is of een reëel probleem.
..ja, ik denk dat het veel is van ‘horen nazeggen’, een vast verhaal over ‘grondwaterontrekking door boeren waardoor de bodem inzakt’ dat een eigen leven gaat leiden en orthodoxie wordt
Maar er zijn opvallend weinig gegevens die dat verhaal bevestigen… En dan: hoe kun je nu een kavel voor 1 miljoen euro verkopen, als dat waardeloze grond is die over 10 jaar in ’t moeras is weggezonken?