Friesland heeft 2 woeste rivieren, of eigenlijk 3, waaronder de Friese B, onze variant op de Drentse Aa met 3 verschillende namen als Ouddiep, Koningsdiep en de Boorne. De breedste is de Tjonger die twee namen draagt, ze noemen ‘m ook Kuinder.

Maar hij verandert ook 2 keer van naam. Bij Schoterzijl en na een duiker bij Slijkenburg wordt het een ‘Kanaal’ dat in Kuinre roemloos een deur op haar gezicht krijgt onder een viaduct met HIV/AIDS er op gekalkt.

Die Tjonger kronkelt zich vanuit de binnenlanden bij Donkerbroek in Saksisch Friesland (De Stellingwerven) een weg naar Kuinre in Overijssel, na tussen Donkerbroek en  Heerenveen vooral rechtgetrokken kanaal te zijn. Maar bij Langelille, vlak aan het eind van de rit is hij dus op z’n mooist, nu met de Engelwortel in bloei. (bovenste foto)

Hoeveel liedjes zijn er al over rivieren geschreven, Bruce Springsteen schiet meteen te binnen. Er is ook een bekend klassiek deuntje dat het vloeien van een rivier naar zijn eindbestemming met dwarsfluiten verbeeldt: ‘De Moldau’ van Bedrich Smetana, ga maar eens luisteren op Jijbuis.

Die harmonieuze en beetje weemoedige eindmelodie, dat klinkt alsof waterstromen uit verre landen elkaar op een eindpunt ontmoeten. En als je niet oppast word je daar dan filosofisch van.  Zo niet bij de wijze waarop de Tjonger eindigt. Als een deur op je gezicht.

De Tjonger, Tjonge jonge…
Bij Kuinre loopt die Tjonger samen met de Linde dood op een duiker en viaduct met daarop HIV/Aids geschreven. Het roemloze einde van twee trotse Friese rivieren, sinds de Zuiderzee werd getemd tot IJsselmeer (1932) en daarna Noord Oost Polder. Waar ze eerst jubelend richting het schuimende zeewater vloeiden.

Bij zo’n einde als rivier de Tjonger….Tjonge jonge…. Daar past dan meer een Millennial-liedje bij van zo’n blerend pornopopje – Keetie Perrie & daarvan zullen er nog honderden zijn- iets plastic-achtigs met robotstem op Jumbo-radio, de gele supermarkt. De terreur van pop/K-muziek in de openbare ruimte, filosoof en componist Roger Scruton – criticus van moderne ‘cultuur’- kan zich er over opwinden. Uw Rechtse Hippie ook.

Als Single Malt 44 Years Old, With Notes of Smokey Sarcasm but with a Smooth Finish, dan begrijp je zo’n man wel. De irritatie bij georganiseerd smaak- en jeugdbederf op vierkwartsmaat, om van jongsaf een generatie ontevredenen te kweken via zelfobsessie. Consumenten, die je met marketing in je straatje vangt.

Ze dragen het probleem/de slagzin van de popcultuur ook op T-shirts ‘Believe in Yourself’. Geloof je eigen leugens, en de grootste leugen: dat ego-versterking je gelukkiger maakt in plaats van een zwart gat in trekt.

Dat is wat K-muziek doet, en dat is niet enkel een kwestie van ‘smaak’, tenzij je geen mens maar ‘consument’ bent. Ja, kauw daar maar eens op…

De rivier de Tjonger was eerder gekanaliseerd voor de scheepvaart en waterbeheersing, wanneer en hoe dat exact ging moeten we nog uitzoeken. Maar bij Mildam ( Heerenveen) zie je nu dat ze weer ‘natuurvriendelijke’ oevers maken, de stijle wandbeschoeiingen weghalen. Zoals ze dat ook al bij de Overijsselse Vecht deden die in haar Bypass zo net de Zwolse Amazone leek.

Dat ziet er ook wat organischer en vriendelijker uit, nu dat water ons geen kwaad meer doet als bij de vroegere keuterboertjes. Nu zijn we immers recreanten geworden, consumenten van ‘ervaringen’, en dan willen mensen iets dat tot de verbeelding spreekt bij ’t bootjevaren.

Hier zie je de Tjonger bij Langelille, Alle Wille! Daar nadert de Tjonger zijn bijna-eindpunt onder eigen naam al bij Schoterzijl, en lijkt van de natuurlijke staat niets verloren te zijn gegaan. De Tjonger in zijn natuurlijke glorie, die alle veranderingen door ingenieurs schijnbaar ongeschonden doorstond. Hij zingt ‘Honey I know, i know there’s been some changes’ als Prince in Purple Rain, zijn topjaren, maar dan wat meer op z’n Fries, ingetogen…

Hoe dan ook, hij doet ‘het’, helemaal natuur zijn in een door ingenieurs gebouwd land..

Het enige dat je verder gebruikt is de verbeelding.

Bij Schoterzijl verandert de Tjonger plots van naam in de Bosatlas van Friesland tot Tusschenlinde. Om dan parallel aan de oude Zeedijk door te kronkelen als Provinciegrens met Overijssel. Bij Slijkenburg krijgt The Artist formerly Known as Tjonger (TAFKAT) WEER een nieuwe naam, dan is het ’t Nieuwe Kanaal geworden, dat parallel aan de Linde loopt, met de N351 er tussenin.

Dus nauwkeuriger gezegd, eindigt de Tjonger niet haar bestaan in Kuinre, maar zij houdt op Tjonger te zijn bij Schoterzijl. En je moet toegeven, dan is ook de meeste glans van zijn carrière als rivier er wel afgehaald. De Tjonger in zijn nadagen als trotse Friese Rivier.

En dat einde van een rivier op een sluisdeur, het past ook wel bij het land dat uit menselijke nood werd geboren, Nederland: dat je een verbouwde rivier dan na verbouwing ook een andere naam geeft.

Een zelfde zie je bij de Amstel, maar dan bij de bron van die rivier die Amsterdam haar naam geeft. Dat je na een woeste expeditie vol ontberingen in het Groene Hart bij Nieuwveen aankomt, op zoek naar de oorsprong.  Door een administratieve handeling, verandert het Aarlands Kanaal bij een brug plots van naam in Amstel. En daar heb je het dan maar mee te doen, een rivier is geboren met dank aan ingenieurs en ambtenaren.

Al kon het daar eerder andersom zijn. Die ambtenaren waren na alle ingenieurswerk aan de bovenloop, al die kanaaltjes in het veen, steeds minder zeker, of DIT nog wel de Amstel was. De Tjonger krijgt zo na alle ingrepen dus ook 3 namen, en bij het ‘kanaal’-stuk na de duiker bij Slijkenburg, dan zie je de Trotse Rivier in zijn neergang.

Schrijven voor mensen die kunnen lezen
Helaas moet ik eigenlijk iedere dubbele bodem of geintje uitleggen, als je geintjes al mag maken of doordenkertjes mag opschrijven. Wanneer je dat hoogst haalbare in postmoderne tijd wilt bereiken, De Massa. Zo werkt dat althans bij teksten voor de reguliere journalistiek. Communiceren met de Nederthaler.

Angst voor de lezer regeert, omdat die ‘ik begrijp iets niet’ dan vertaalt tot ‘dus ben jij stom en haak ik af‘. Een beetje als een vrouw, die worden ook boos wanneer ze iets niet snappen.

Zulke reacties krijg je dan ook van ‘Dan haak IK’ af, een IK-boodschap alsof jij er zo bijzonder toe doet. Of dat men een repliek enkel met een Jijbak beantwoordt, ‘ja mar jai ben ook oeehh’.  Een herhaling van de zelfde geesteshouding, waarbij men een gebrek aan interesse of ordinaire denkluiheid dan positief wenst uit te leggen. Voor zichzelf.

Misschien zijn we allemaal wel een beetje pratende muren geworden?

Wie iets niet begrijpt, die kan ook vragen ‘hoe bedoel je dit’, of nog beter: kom maar met literatuur en dingen die we nog niet wisten. Geweldig! Je kunt ook van elkaar leren, zoals ik graag van de lezer leer: wie weet er meer over de natuurlijke historie van de Tjonger? Dankzij het interactieve van internet is alles mogelijk.

Wanneer je zo hier in de natuur lekker bezig bent, wie doet je wat. Interesse in iets buiten jezelf, kennis, dan kan een wereld voor je openen. Benut iedere kans niet met jezelf bezig te hoeven zijn.

Maar vooruit, voor de zekerheid leggen we deze uit: Tafkat, dat is een verwijzing naar de naam die Prince (Tafkap) van ellende moest aannemen als artiest, na ruzie met zijn platenmaatschappij. Prince ken je, wanneer je van de oertijd bent, de jaren ’80 bewust meemaakte en ‘Purple Rain’ kon zingen.

Je had nog Ad Visser met zijn Avro’s Toppop (Hee hee hee avroo’s tooopop!), en wat ik als pre-puberventje herinner is dat hij zo’n enorme microfoon had bij presenteren met gummiknop er op. En dan zat hij heel gezellig tussen allemaal mensen.

Paarse regen als de purperreiger, die ook in dit met Tjongerwater doordrenkte veengebied leeft. De Tjonger moet het bij watertoevoer ook vooral van de regen hebben.

De Tjonger op zijn glorie-moment, is de Fryske Prince van de rivieren, terwijl hij dan bij Kuinder als Tafkap de dood vindt. OK, je moet wel erg doordenken om dat meteen te zien, je verbeelding de vrije loop laten. Zoals mensen ook niet begrijpen dat ‘Rechtse Hippie’ dialectisch is. (Diawattuh?)

En zoals gezegd, bij een beetje natuurlijk meanderende rivier, dan moet je aan muziek denken. Dus reageer niet impulsief met de maaiveld-zeis. Kennis kan een uitnodiging zijn tot leren, niet een poging tot zelfverheffing die je verdedigingsmechanismen zou moeten prikkelen. Dus zoeken we de echte Tjonger-deskundige, die de natuurlijke historie van de laatste 500 jaar goed kent.

Wie heeft er literatuur? Zeer welkom! Dan ben je al 44 jaar Fries. En je leert nu pas een klein beetje de eigen omgeving kennen, omdat je met Interessante Tijden, Terrier Trudy en de camera daar een excuus voor vond.